Illas

Illas^[1] ye un conceyu d'Asturies. Llenda al norte con Castrillón y Corvera, al sur con Les Regueres y Llanera, al este con Corvera y Llanera y al oeste con Candamu.

Illas
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Avilés
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	La Caizuela
Alcalde d'Illas	Fernando Alberto Tirador Martínez
Nome oficial	Illas (es)
Xeografía
Coordenaes	43°29′45″N 5°58′05″W
Superficie	25.51 km²
Llenda con	Castrillón, Corvera, Candamu, Llanera y Les Regueres
Demografía
Población	1061 hab. (2023)
Densidá	41,59 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
ayto-illas.es

Historia

Edá antigua

Esti territoriu tuvo venceyáu al desenvolvimientu históricu de la contorna d'Avilés. Hai escasez de xacimientos arqueolóxicos de los tiempos prehistóricos ya inclusive para los primeros sieglos de la historia d'Asturies. Nesti vastu periodu vamos señalar namái los dos necrópolis tumulares de La Reigada y el Cerru de la Peña.

Nun tenemos noticies d'esti espaciu territorial hasta'l periodu altomedieval. La primer referencia ta fechada nel 857 nel testamentu d'Ordoño I, faciendo referencia a la so ilesia parroquial.

Edá media y moderna

Nun va ser hasta'l sieglu XI, cuando atopemos documentación, asina atopamos a los poderosos condes Piniolo y Aldonza, faciendo una donación al Monesteriu de San Vicente d'Uviéu de la villa de Viesca, esto infórmanos sobro la pertenencia de Viescas al estensu territoriu de Gozón o lo que ye lo mesmo al espaciu controláu pol famosu castiellu. Poro, los actuales términos conceyiles d'Illas topábense entós integraos na demarcación altomedieval de Gozón.

Nel sieglu XII, va ser La Mitra d'Uviéu y el monesteriu de San Vicente les dos instituciones que la so presencia patrimonial ta meyor documentada. Pero tamién l'aristocracia llaica tópase presente nes propiedaes d'Illas. Nestes feches van apaecer les families Valdés y Alas. Avilés yá ye una villa puxante y debió de xenerar un procesu disgregador que condució a l'apaición de demarcaciones más pequeñes: Illas, Corvera, Castrillón, Gozón.

Nun va ser hasta'l sieglu XIII, cuando Fernandu IV, inclúi Illas a la villa avilesina como tierres del so alfoz, pero esti sometimientu nun debía de tar exentu de tensiones como lo demuestren los fondos del archivu d'Avilés. La dependencia d'Illas respeuto d'Avilés non yá tuvo marcada pol enfotu d'autogobiernu de les sos xentes, sinón que tuvo que soportar les inxerencies de la familia Quiñones. Estes interferencies van siguir mientres el sieglu siguiente.

Nos sieglos modernos nun hai grandes tresformamientos. Les tierres d'Illas caltener so la xurisdicción d'Avilés. Les sos actividaes son agraries y les sos caseríos rurales. Mientres estos sieglos Illas debió de tener latentes les sos antigües mires d'independencia.

Edá contemporánea

Va Ser nel sieglu XIX, cuando se noten les sos ganes d'independencia y en 1809 l'alcalde d'Illas nomáu n'Avilés nun ye almitíu pol pueblu d'Illas, teniendo problemes constantes con Avilés. Nun va ser hasta l'afitamientu del réxime constitucional, cuando Illas algame la so reclamada llibertá municipal, axuntándose'l so Conceyu nel pórticu de la ilesia de Santuyano. Sía comoquier esti conceyu siempres va tar xuníu en toles sos fases a la evolución histórica d'Avilés.

Nel sieglu XX, hai un fenómenu a destacar y ésti ye la instalación d'Ensidesa na ría d'Avilés nos años cincuenta y la industria complementario, que traxo una evolución de la contorna y a la so contorna. Entá nos llama l'atención la evolución tan distinta d'esti conceyu respeuto al restu de la redolada, especializándose na producción agraria, y nun integrándose direutamente na rede industrial de la contorna, anque sí influyó indireutamente nella, col suministru de mano d'obra.

Xeografía

Les sos principales víes de comunicación son l'AS-237 que xune Avilés con Candamu y traviesa el conceyu de norte a sur y ye la so principal arteria. Hai una gran cantidá de carreteres comarcales y locales. Ta a una distancia de la capital del Principáu, Uviéu, de 37 quilómetros.

La topografía del conceyu ye bien accidentada con fuertes desniveles y poques tierres llanes, predominando los montes de poca altor cubiertos d'arboláu. La so mayor elevación ye'l Picu Friera o Bufarán, de 623 metros. El restu del territoriu atopar ente los 200 y los 400 ente frecuentes pindios.

Parroquies

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Illas	Población	% población Illas	Densidá (hab./km²)
1	Illas	13,31[2]	5,21756174081×10^95 217 561 740,81%	594, 594	56 040,956 040,9%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
2	La Peral	6,9	2,72,7%	223	21,0221,02%	32,32
3	Villa	5,9	2,312,31%	197, 197	18 585,9618 585,96%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.

Economía

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2009)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	147	100
Agricultura, ganadería y pesca	41	27,89
Industria	14	9,52
Construcción	10	6,80
Servicios	82	55,78
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2009)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,35
Praderíes	10,53
Terrenu forestal	10,75
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	3,88
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2009)

Ganaderíes de bovín	73
Cabeces de ganáu bovín	864
Cabeces de ganáu ovín	51
Cabeces de ganáu cabrín	24
Ganaderos con cuota llechera	18
Quilos de cuota llechera	1.001.836
Metros cúbicos de madera valtao	6.313
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Evolución demográfica

Gráfica d'evolución demográfica d'Illas ente 1842 y 2010

Illas tuvo a principios del sieglu XX, una elevada ocupación d'alredor 2.013 persones, si tenemos en cuenta la topografía tan accidentada del so territoriu. La so emigración foi lenta pero constante, en 1950 la so población amenorgárase a 1.656 habitantes, a partir d'esta fecha y debíu al desenvolvimientu industrial d'Avilés, va incidir positivamente na evolución demográfica del conceyu yá que dexa a la so población movese a trabayar, pero ensin camudar el so llugar de residencia. Esto fixo qu'Illas volviera crecer y ente 1960 y 1970 los sos efectivos xubieren a los 1.800, pero eso nun quedaría asina, había un nuevu cambéu por cuenta de la crisis qu'afectó al sector industrial, garré los sos efectivos en 1996 quedaron amenorgaos a 1.223 habitantes.

La so población atópase bien avieyada, predominando les persones mayores de 55 años yá que la so última emigración afectó a la fase adulta, dexando por tanto bien amenorgada la so población de menores de 15 años.

Política

Nel conceyu d'Illas, dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó fueron el PP (vease llista d'alcaldes d'Illas). L'actual alcalde sicasí ye Alberto Tirador, d'IX-BA, quien gobierna dende 2007.

Eleiciones municipales
Partíu	1979	1983	1987[3]	1991[3]	1995[3]	1999[3]	2003[3]	2007[3]	2011[3]	2015
PSOE	1	2	3	3	2	1	1	1	0	0
CD / AP / PP	4	6	4	4	6	3	2	3	1	2
PCE / IX-BA	1	1	1	1	1	1	2	4	8	7
UCD / CDS	3	0	1	1
URAS / URAS-PAS						4	4	1
Total	9	9	9	9	9	9	9	9	9	9

Arte

Los sos monumentos más destacaos atopar na villa del conceyu. Asina tán:

• La ilesia de Santuyano. L'edificiu actual llevantar nel llugar qu'ocupaba un templu medieval, la so estructura ye de planta de cruz llatina con torre cuadrada a los pies. L'esterior de la nave ta percorríu por contrafuertes, los pies y un llateral tienen pórticu con columnes que fuelga sobro un zócalo too ello en piedra. La torre ye de planta cuadrada con escases ventanes, ta construyida en mampostería y sillar pa les esquines, amás tien una cornisa bastante pronunciada. L'interior de la nave cubrir con bóveda de lunetos y d'arestes nel cruceru y a los pies tien el coru cubiertu de madera. Nos brazos del cruceru atopen dos sepulcros senciellos y d'arcu de mediu puntu. El de la derecha ye góticu del sieglu XIV. Ta llabráu nun relieve bien planu, nel que s'asoceden 13 arcos bien apuntaos col intradós trilobulado. El de la izquierda apaez decoráu con motivos heráldicos con escudos dalgunos bien foliaos. El cantu cimeru de la caxa ta decoráu con un frisu modulado del que salen fueyes.

• El palaciu de Bárcena, ta formáu por una serie d'edificios que s'enserten formando un conxuntu, nel que vamos dir falando de cada unu d'ellos por separáu. La Torre, de planta cuadrada, tien una construcción más residencial que militar una y bones los vanos son amplios y abondosos, cosa que nes construcciones militares apenes esisten siendo sustituyíes por saeteras. Ye una edificación de dos pisos, con bufarda. Ta construyíu en mampostería y sillería pa les esquines y el so teyáu ye a cuatro aguaes. La Capiya ye senciella y de planta rectangular, tien una puerta adintelada sobro ella l'escudu cuartiáu en cruz con timbre de yelmu empenachado. La vivienda allegante a la torre tien meyor calidá constructiva, los vanos son enmarcaos por grandes lloses de piedra. Nel pisu principal hai dos balcones y una galería con antepechu de madera. Tien un segundu volume pegáu al anterior que ye bien senciellu y modestu. Tou esti conxuntu ta cerráu por un muriu de piedra, que da una idea defensiva pero ye de baxu altor. Lo carauterístico d'esta casa ye la cencellez y la falta de ornamentación, esto fai difícil precisar la fecha de la so construcción, yá que nun tien un estilu predominante nel que pueda basase el so datación histórica, anque paez que foi construyíu en delles fases distintes, hasta contemplar el conxuntu como s'amuesa anguaño

Fiestes

Diremos destacar según los sos nucleos de población:

• En La Callezuela: el día 7 de xineru Santuyano, el domingu siguiente al día 13 de junio San Antonio de Padua y el primer domingu de xunetu la Sacramental.
• En La Peral: el día 2 de febreru les fiestes de Les Candeles onde se canta l'himnu del pueblu, el primer domingu d'agostu les fiestes de San Jorge.
• En Calavero'l primer fin de selmana de setiembre ye la fiesta folclórica asturiana del Cristu del Socorru.
• En Taborneda: el domingu siguiente al 7 de xineru, ye la fiesta de San Antonio Abá.
• En Piniella: 7 domingos tres el Domingu de Pascua ye la fiesta del Espíritu Santu.
• En Sanzadornín: El domingu anterior al 8 de setiembre, Fiesta de los Remedios.

Referencies

1. «Espediente colos topónimos oficiales d'Illas». BOPA.
2. «Noménclator SADEI». Sociedá Asturiana d'Estudios Económicos ya Industriales. Consultáu'l 8 avientu 2020.

Enllaces esternos

• Páxina web del conceyu (castellán)
• Illas en El Alfoz de Gauzón Archiváu 2011-08-10 en Wayback Machine (castellán)

• Datos: Q826613
• Multimedia: Illas