Idioma mongol
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
L'idioma mongol (en mongol, alfabetu cirílicu: монгол хэл mongol khel; escritura mongol: 
,[1] Mongɣol kele) ye'l miembru más conocíu de les llingües mongoles y el idioma principal de la mayoría de los residentes de la República de Mongolia. Tamién se fala nes zones fronterices con esti país de la República Popular China y la Federación Rusa. La mayoría de los falantes usen el dialeutu jalja.
Remove ads
Clasificación
Si la teoría altaica ye correuta, el mongol pertenez a la familia de llingües altaiques.
En Mongolia Interior, les polítiques oficiales sobre los idiomes estremen al mongol en tres dialeutos: mongol meridional, oirate y barghu-Buryat. El mongol meridional correspondería al chajar, el ordos, el baarin, el jorchin, el jarchin y el alasha. Les autoridaes producieron un estándar lliterariu pal mongol en China que la so gramática basar nel "mongol meridional" y que la so pronunciación basar nel dialeutu chajar como se fala nes Ocho Banderes.[2] Dende'l puntu de vista de la dialeutoloxía, los dialeutos meridionales occidentales son más cercanos al jalja qu'a los dialeutos meridionales orientales. Por casu, el chajar ye más cercanu al jalja que al jorchin.[3]
Remove ads
Escritura
El mongol escritu usó una gran variedá d'alfabetos a lo llargo de los años. El primer alfabetu mongol oficial crear nel sieglu XII, anque sufrió cambeos y dacuando foi suplantáu por otres escritures. Esti alfabetu foi usáu nel país hasta 1943, añu nel que foi sustituyíu pol cirílicu, y esti entá ye la escritura más usada nel país. L'alfabetu tradicional ta siendo reintroducíu adulces nel sistema d'educación pública.[4] En Mongolia Interior, en China, l'alfabetu tradicional nun dexó d'usase, anque se consideró l'usu del cirílicu de volao antes del alloñamientu chinu-soviéticu.
L'alfabetu cirílicu emplegáu pal mongol ye'l siguiente:
Remove ads
Gramática
La siguiente descripción básase primero de too nel mongol jalja estándar (esto ye, l'idioma escritu estándar como lu formalicen les convenciones escrites y la gramática escolástica, en contraposición cola investigación del comportamientu real de ciertos grupos d'individuos), pero enforma d'esta tamién ye válidu pal jalja faláu y otros dialeutos mongoles, cuantimás el chajar.[5]
Morfoloxía
El mongol modernu ye un idioma aglutinante que casi solo usa sufixos;[6] La mayoría de los sufixos consisten d'un solu morfema. Tien una gran cantidá de morfemes qu'ayuden a xenerar pallabres más complexes a partir de raigaños. Por casu, la pallabra bajguullagynh consiste nel raigañu baj- ‘ser', una epéntesis -g-, la partícula causativa -uul- (depués ‘fundar'), el sufixu deriváu -laga que forma substantivos creaos pola aición (como -ción en ‘organización') y el sufixu complexu –ynh qu'indica daqué que pertenez a la pallabra modificada (-yn sería un xenitivu).[7]
Sintaxis
Estructura de la frase
L'orde de la frase nominal tien ye pronome demostrativu/numberal, axetivu, sustantivu.[8] Les oraciones atributives precieden a tola frase nominal. Los títulos o ocupaciones de xente, grupos de númberos baxos y clíticos de tópicu poner tres el substantivo nucleu.[9] Los pronomes posesivos pueden preceder o siguir a la frase nominal.[10] Exemplos:
bid-nij uulz-san ter sajhan zaluu-gaas č nós-xenitivu atopar-perfectu esi bellu nuevu.home-ablativu focu ‘inclusive d'esi bellu mozu qu'atopamos' Dorž bagš maan' Dorj maestru el nuesu ‘el nuesu maestru Dorj'
L'orde de constituyentes mentaos nos apartaos anteriores son típicos de llingües de nucleu final: el nucleu sintácticu apaez escontra'l final de cada sintagma siendo precedíu dichu nucleu polos complementos sintácticos del nucleu.
Historia llingüística
"Mongol antiguu" ye'l nome que se-y da al idioma reconstruyíu que sería l'ancestru inmediatu del llinguaxe representáu polos primeros dos sieglos de testos nun idioma mongol.[11]
El testu mongol más antiguu ye probablemente'l Cercu de Yisüngge, un informe sobre deportes compuestu na escritura mongol sobre piedra. Considérase que se remonta a 1224 o 1225.[13] Dende'l sieglu XIII hasta'l sieglu XV, los testos mongoles fueron redactaos usando cuatro escritures distintos (ensin cuntar dellos vocabularios escritos n'alfabetos occidentales): escritura del mongol uigur (una adautación del alfabetu pal idioma uigur), l'alfabetu phagspa (usáu en decretos), caráuteres chinos y l'alfabetu árabe (usáu en diccionarios).[14] Nos estudios académicos, estos testos reciben el nome de "Mongol Mediu"[15] Los testos n'alfabetu uigur amuesen delles carauterístiques llingüístiques distintives y polo tanto de cutiu son llamaos "mongol preclásicu".[16]
El siguiente periodu claramente distintu ye'l del mongol clásicu, que va del sieglu XVII al sieglu XIX. Trátase d'un llinguaxe con un altu nivel d'estandarización na ortografía y sintaxis que la estrema del mongol modernu. Los documentos más famosos nesti idioma son Kanjur y Tanjur[17] según delles cróniques.[18] En 1686, creóse la escritura soyombo (testos budistes), que da una clara evidencia de peculiaridaes fonolóxiques del mongol clásicu.[19]
Remove ads
Ver tamién
- Alfabetos mongoles
- Alfabetu mongol clásicu
- Alfabetu cirílicu mongol
- Llingua de señes mongola
- Llingües mongóliques
- Nomes mongoles
Referencies
Bibliografía
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads