Organización territorial de Méxicu
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
La organización territorial de Méxicu ta definida pola Constitución Política de 1917. Esti documentu define al país como un Estáu federal que se gobierna so la forma d'una república. El territoriu del país ta estremáu en 32 entidaes federatives, de les cualos, 31 estaos llibres y soberanos y la capital federal la Ciudá de Méxicu—.[1]
Historia
La Independencia y l'imperiu constitucional
El 27 de setiembre de 1821 dempués de 3 sieglos de dominiu español, Méxicu algamó la so llibertá. Los Trataos de Córdoba reconocieron a la Nueva España como un Imperiu independiente, que reconocíase como "monárquicu, constitucional y moderáu".[2]
El Congresu constituyente en busca d'estabilidá escoyó como monarca a Agustín de Iturbide y de esta forma foi proclamáu emperador de Méxicu'l 18 de mayu de 1822.[3] Sicasí, l'Imperiu Constitucional nun tardó en demostrar la incompatibilidá de los sos dos integrantes principales, l'Emperador y el Congresu constituyente. Diputaos empezaron a ser encarcelaos pola so participación en conxures en contra del Imperiu Mexicanu y finalmente L'emperador Agustín I decidió esaniciar definitivamente al Congresu, estableciendo nel so llugar una Xunta Nacional Instituyente.[4]
La falta del Congresu y l'ausencia de soluciones pa los graves problemes polos que travesaba'l país aumentaron les combalechadures pa camudar el sistema imperial.[5] Antonio López de Santa Anna proclamó'l Plan de Casa Mata al que darréu se -y xuniríen Vicente Guerrero y Nicolás Bravo.[6] Iturbide entós viose obligáu a restituyir el Congresu y nun baldíu intentu por salvar l'orde , abdicó a la corona'l 19 de marzu de 1823.[7]
Sicasí, el Congresu declaró la nulidá del nomamientu de Iturbide y per ende la reconocencia de l'abdicación y fixo paecer la coronación de Iturbide como un error .[4]
La disolución del Imperiu dio asina llugar al primera reaxuste políticu del Méxicu independiente.
La República y la Xunión Federal
Tres la cayida del Imperiu surde'l Supremu Poder Executivu que sería l'encargáu de convocar la creación de la República Federal, tuvo vixente ente'l 1 d'abril de 1823 y el 10 d'ochobre de 1824.[8]
El baturiciu nes provincies yera tal que'l 21 de mayu de 1823 precisar nel artículu 6o. del proyeutu de bases de la República federativa que: Los sos partes integrantes son Estaos llibres, soberanos ya independientes no que toque á la so alministración y gobiernu.[9] N'otres pallabres, yeren llibres pa siguir el so destín como meyor paeciéra-yos. Sicasí, la mayoría de los agora Estaos Llibres que fueron convocaos a la integración d'una República Federal, aportaron a la Unión sacante la totalidá de l'antigua Capitanía Xeneral de Guatemala que formó la so propia República Federal.[10]
El 31 de xineru de 1824 expedióse'l decretu pol cual creóse'l Acta Constitutiva de la Federación Mexicana.[11] Nella integróse l'artículu 6º del proyeutu de bases de la República federativa. Pa determinar la división territorial del país utilizó'l criteriu de que los estaos convocaos a fundar la federación: "[...] nin fueren tan pocos que pola so estensión y riqueza pudieren en curtios años aspirar a constituyise en naciones independientes, rompiendo'l llazu federal, nin tantos que por falta d'homes y recursos viniera ser impracticable el sistema".[12]
Ente l'intre de 1823 y 1824 los diversos Estaos Llibres qu'integraríen nun futuru la federación yá empezaren la ellaboración de les sos propies constituciones y otros inclusive yá instalaren los sos Congresos constituyentes. Casos especiales fueron el de Yucatán, que'l 23 d'avientu de 1823 decide formar parte de la federación pero como República Federada[13] y el de Chiapas, que por aciu un referendu decide xunise a la federación el 14 de setiembre de 1824.[14]
Finalmente, promulgóse la Constitución Federal el 4 d'ochobre de 1824 naciendo asina los Estaos Xuníos Mexicanos. El país taba integráu por 19 estaos: Chiapas, Chihuahua, Coahuila y Texas, Durango, Guanajuato, Méxicu, Michoacán, Nuevo León, Oaxaca, Puebla de los Ángeles, Querétaro, San Luis Potosí, Sonora y Sinaloa o Estáu d'Occidente, Tabasco, Tamaulipas, Veracruz, Jalisco, Yucatán y Zacatecas. Amás, conformáronse 4 territorios federales: l'Alta California, la Baxa California, Colima, y Santa Fe de Nuevu Méxicu.[15] Dempués de la publicación de la constitución, nesi mesmu añu creóse'l Distritu Federal[16] y Tlaxcala, que caltuviera un estatus especial dende los tiempos de la conquista, integróse como territoriu.[17]
El 10 d'ochobre de 1824, Guadalupe Victoria tomó posesión como primer Presidente de Méxicu.[18]
República Centralista
.svg)
La estructura política de la República foi modificada por llei del 6 d'agostu de 1835, cuando s'instauró'l sistema centralista.[19]
Les entidaes qu'integraben a la República perdieron polo tanto la so llibertá, independencia y soberanía, quedando totalmente subordinaes al gobiernu central. Sicasí, la división territorial en sí permaneció igual pos el testu del artículu 8 d'esta llei namái determinó: El territoriu nacional va estremar en departamentos, sobre les bases de población, llocalidá y demás circunstancies conducentes: el so númberu, estensión y subdivisiones, va detallar una llei constitucional.
Les Siete Ley Constitucionales promulgáronse'l 30 d'avientu de 1836.[20] Foi la sesta d'elles la que s'ocupó de la configuración territorial nos sos artículos 1ᵉʳ y 2ᵘ; el 1ᵉʳ determinó, ratificando'l criteriu de la llei del 3 d'ochobre de 1835, que la República estremar en departamentos, estos en distritos y los distritos de la mesma en partíos. L'artículu 2ᵘ dispunxo que l'arreglu de la República en departamentos facer por una llei especial qu'habría de tener calter constitucional.
La llei en cuestión llamóse la Octava Base Orgánica, que formó de fechu un cuerpu amás de les Siete Ley. El primeru de los sos artículos dispunxo que'l territoriu nacional quedaría integráu por tantos Departamentos cuantos yeren los Estaos, salvo les variaciones de que:[21]
- Coahuila y Texas dixebróse en dos departamentos distintos.
- El territoriu de Colima amestóse al departamentu de Michoacán.
- El territoriu de Tlaxcala integróse al departamentu de Méxicu.
- Sumiría'l Distritu Federal.
D'alcuerdu a lo anterior, la nueva división territorial quedaba formada por 24 departamentos. Tal composición territorial, quedó considerada como definitiva hasta'l 30 de xunu de 1838, por llei d'esa fecha.[22]
Nesti ralu d'inestabilidá política tamién se manifestaron los problemes rexonales y los conflictos ente'l centru y les entidaes del país. Amenáronse rebeliones en dellos llugares, ente ellos:
- Yucatán so la so condición de República federada declaróse independiente en 1840 —oficialmente en 1841—.[23] La República de Yucatán reincorporóse definitivamente a la nación en 1848.
- Texas declaróse independiente por motivu del cambéu del sistema federalista al centralista oponer a participar nesti postreru. Convocó a una Convención n'Austin que declaró al pueblu de Texas en guerra contra'l gobiernu central de Méxicu, desconociendo, arriendes d'ello, a autoridaes y lleis. Naz asina la República de Texas.
- Nos estaos de Nuevo León, Tamaulipas y Coahuila, grupos de rebeldes proclamaron la so independencia de Méxicu de volao (pocu menos de 250 díes); pero la República del Río Grande nunca se consolidó pos les fuercies rebalbes fueron ganaes poles fuercies centralistes, l'área máxima qu'apoderaron tuvo alcontrada a non más de 60 quilómetros del Río Bravo.
- L'estáu de Tabasco decretó la so separación de Méxicu el 13 de febreru de 1841, en protesta pol centralismu imperante nel país y poles sanciones impuestes al estáu pol presidente Anastasio Bustamante. L'estáu reincorporaríase oficialmente a Méxicu el 2 d'avientu de 1842.
- En Chiapas esistía'l problema de que la rexón del Soconusco caltuviérase indecisa ente xunise a Méxicu o a Guatemala, dende la declaración d'Independencia de dambes naciones en 1821. Namái habría de definise l'asuntu hasta'l decretu del 11 de setiembre de 1842, pol cual el Soconusco quedó xuníu a Méxicu y integróse-y al departamentu de Chiapas.[22]
Restauración del Federalismu y el Segundu Imperiu
El federalismu foi restauráu pol presidente provisional José Mariano Salas el 22 d'agostu de 1846, como cambeos a la configuración territorial alzóse l'estáu de Guerrero —de manera provisional en 1849—, condicionándolo a l'aceptación de les llexislatures de Méxicu, Puebla y Michoacán, de quien yeren les rexones qu'habríen de resultar afeutaes.[24] El 5 de febreru de 1857 promulgóse una nueva constitución conocida como la Constitución Federal de 1857. En 1864, sicasí, tres la Intervención Francesa, restablecióse'l sistema monárquico y centralista, el Segundu Imperiu Mexicanu empobináu pol emperador Maximiliano d'Habsburgu. Este sería depuestu en 1867 y el federalismu republicanu sería restauráu nuevamente so la Constitución Federal de 1857. La Constitución Política de 1917 que surdiría de la Revolución mexicana confirmó'l sistema federal de gobiernu que duró hasta los nuesos díes.
Remove ads
Organización actual de los Estaos Xuníos Mexicanos
Estaos
Los estaos de la Federación Mexicana son llibres, soberanos, autónomos ya independientes ente sigo. Tienen la llibertá de gobernase según les sos propies lleis; tienen una constitución propia que nun hai de contradicir la constitución federal anque esta postrera namái toma temes de competencia nacional. Los estaos nun pueden realizar aliances con otros estaos nin con nenguna nación independiente ensin el permisu de tola federación salvo aquellos alcuerdos de defensa y proteición que caltengan los estaos fronterizos en casu d'una invasión. La organización política de cada estáu basar nuna separación de poderes nun sistema congresual: el poder llexislativu recái sobre un congresu unicameral a diferencia de la federación onde esisten dos cámares, el poder executivu ye independiente del llexislativu y recái sobre un gobernador electu por sufraxu universal y el so gabinete, y el poder xudicial recái sobre un Tribunal Cimeru de Xusticia. Yá que los estaos tienen autonomía llegal, cada unu tien los sos propios códigos civil y penal y un cuerpu xudicial.
Nel Congresu de la Unión, les entidaes federatives —los Estaos y la Ciudá de Méxicu— son representaos por trés senadores: dos electos por sufraxu universal con base nel principiu de mayoría relativa y unu asignáu al partíu que llogre la primer minoría. Amás, la federación conforma una circunscripción de la cual escuéyense 32 senadores según el métodu de representación proporcional con llistes abiertes de partíu. Los diputaos, otra manera, nun representen a los estaos, sinón a los ciudadanos. La Cámara de Diputaos y el Senáu integren el Congresu de la Unión.
Organización interna de los estaos
Los estaos estrémense internamente en conceyos —o delegaciones, nel casu de la Ciudá de Méxicu—. Cada conceyu gocia d'autonomía na so capacidá pa escoyer al so propiu conceyu, que ye responsable, na mayoría de los casos, d'aprovir tolos servicios públicos que rica la so población. A esti conceutu, que surdiría de la Revolución mexicana conózse-y como conceyu llibre. El conceyu ye encabezáu por un presidente municipal, escoyíu cada trés años y ensin posibilidá de reeleición inmediata. Cada conceyu tien un cabildru integráu por rexidores en función del so tamañu poblacional. En total en Méxicu hai 2438 conceyos; l'estáu col mayor númberu de conceyos ye Oaxaca, con 570, y los estaos col menor númberu son Baxa California y Baxa California Sur, con namái 5.
Remove ads
Entidaes federatives de los Estaos Xuníos Mexicanos
.svg)
.svg)
.svg)
_in_Mexico_(zoom).svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
_in_Mexico_(zoom).svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
Notes:
- La capital de los Estaos Xuníos Mexicanos ye Ciudá de Méxicu (vease la nota 3).
- Sacantes s'indique lo contrario, les entidaes federatives van tener por nome Estaos Llibres y soberanos xuníos pol pactu federal.
- Cuando se constituyó la entidá p'allugar los poderes de la República Federal, creóse un distritu al cual dióse-y el nome de Federal que la so capital asitiar na ciudá de Méxicu. La crecedera desatamañada de la ciudá fixo qu'anguaño ocupe la mayor parte del distritu, polo que los términos Ciudá de Méxicu y Distritu Federal considerar na actualidá como sinónimos, inclusive xurídicamente, a rangu constitucional. Si'l Gobiernu federal camudara de see, el Distritu Federal se renombraría como estáu del Valle de Méxicu.
- Xunir a la federación col nome de Coahuila y Texas.
- Xunir a la federación col nome d'Estáu d'Occidente tamién reconocíu como Sonora y Sinaloa.
- Xunir a la federación como la República Federada de Yucatán[42] el 29 de mayu de 1823; conformada polos estaos actuales de Yucatán, Campeche y Quintana Roo, sicasí, foi hasta'l 23 d'avientu de 1823 cuando se-y almitió como estáu de la federación.
Remove ads
Ver tamién
- Evolución de la organización territorial de Méxicu
- Territorios federales de Méxicu
- Ereición del estáu d'Hidalgo
- Independencia de Yucatán
- Separación de Tabasco en 1841 y 1846
- Entidaes Federatives de Méxicu por:
- PIB per cápita
- Delda pública
- PIB
- Índiz de Desenvolvimientu Humanu (IDH)
- Toponimia de los estaos de Méxicu
- Xeografía de Méxicu
- Rexones y mesorrexones de Méxicu
- Provincia mexicana
- Ciudá de Méxicu
- Conceyos de Méxicu
- Política de Méxicu
- Llista de los actuales gobernadores d'estaos de la república
Remove ads
Notes
- Dellos estaos tienen banderes civiles o históriques (Michoacán, Veracruz,[43] Yucatán[44][45]) y son entá más reconocíes pola xente que les banderes estatales asignaes pol presidente Ernesto Zedillo en 1999, que son una bandera blanca col escudu del estáu nel centru. Al día de güei, solamente los estaos de Jalisco, Méxicu, Quintana Roo, Tamaulipas y Tlaxcala[46] oficializaron constitucionalmente una bandera propia.
Remove ads
Referencies
Bibliografía
Enllaces esternos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads