Turcu
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
El turcu (Türkçe ou Türk dili) ye una llingua pertenciente al grupu túrquicu, consideráu davezu un subgrupu dientro de les llingües altaiques. Anque otres llingües del grupu túrquicu asemeyense abondo al turcu (l'azerbaixanu, el turcomanu), les diferencies d'orde fonolóxicu, morfosintácticu y léxicu lleguen a ser importantes.
Remove ads
Al turcu faláu en países como Bulgaria, Grecia, Iraq, la Macedonia del Norte y Rumanía conózse-y tamién como "turcu otomanu (Osmanlı Türkçesi). Pal World Agenda en 1999 yeren más de 61 millones los falantes, 46 millones na propia Turquía.
Tien tamién abondos falantes nos países onde viven numberoses comunidaes d'emigrantes turcos: Alemaña, Austria, Bélxica, Suiza y Francia
Tipolóxicamente ye una llingua aglutinante, na que s'usen básicamente sufixos y perpocos prefixos. Ye amás una llingua SOV (Suxetu-Oxetu-Verbu) y fai usu d'un sistema percomplexu d'harmonía vocálica.
Remove ads
Escritura
El turcu conoció munchos sistemes d'escritura, per orde cronolóxicu: l'alfabetu del Orkhon, l'alfabetu uygur y l'alfabetu árabe. Esti caberu ye'l que s'usó pal turcu anatoliu dende'l sieglu XIII al 1 de payares de 1928, data na que se proclamó oficial la nueva escritura llatina decidida por Mustafa Kemal, Atatürk, dientro les sos polítiques al tiempu nacionalistes y modernizadores de la sociedá turca.
L'alfabetu turcu tien 29 lletres: A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z
Remove ads
Pronuncia
Tableru d'equivalencies
Remove ads
Gramática
El turcu tien sufixos a esgaya, y namái una clas de prefixos: los superlativos reduplicaos (beyaz = "blancu", bembeyaz = perblancu; mavi = azul, masmavi= mui azul, etc.). Cada pallabra pue llevar abondos sufixos: dalgunos creen nueves pallabres, otros valen pa indicar la función gramatical
Ente los gramaticales, el sustantivu turcu lleva, bien sufixos de casu, bien sufixos posesivos, bien delles formes pospuestes del verbu olmak (ser, tar), pero toos desixen siempre harmonía vocálica coles formes del sustantivu: p.ex.: Uvieu'da (n'Uviéu) pero Madrid'de(en Madrid). Más exemplos de la sufixación turca:
Los axetivos turcos nun se declinen d'esta manera, nun siendo cuando tán sustantivaos.
Otru exemplu tenémoslo nesta fras sacada del periódicu Cumhuriyet del 16 d'agostu de 2005:
Türkiye'de modayı gazete sayfalarına taşıyan, gazetemiz yazarlarından N. S. yaşamını yitirdi
onde apaecen tolos casos posibles menos el xenitivu
Türkiye'de "en Turquía" (locativu) modayı "la moda" (acusativu de moda) gazete "periódicu" (nominativu) sayfalarına "a les sos páxines" (dativu; sayfa "páxina", sayfalar "páxines", sayfaları "les sos páxines") taşıyan "que llevó" (participiu de taşı-) gazetemiz "el nuestru periódicu" (nominativu)gazete "periódicu" yazarlarından "de los sos escritores" (ablativu; yazar "escritor") N. S. [nome propiu] (nominativu) yaşamını "la so vida" (acusativu; yaşam "vida") yitirdi. "perdió" (pasáu de yitir- "perder")
traducíu:
Morrió ún de los escritores del nuesu periódicu, N.S,, quien llevó la moda a les páxines de los periódicos en Turquía.
El sistema verbal turcu caracterízase pola bayura de distinciones de tiempu, mou y aspectu:
Dellos exemplos.
gel- "venir", gelme- "nun venir", geleme- "nun ser quien a venir", gelebil- "poder venir", Gelememiş "paez que nun puede venir" (presente "narrativu") Gelememişti "nun pudieran venir." Gelemeyeceğim "Nun voi poder venir" Gelememiş miydiniz? "¿Qué ye que nun pudistis venir?"
Más exemplos
dövmek = "pegar" a daquién dövülmek = "ser pegáu" (pasivu) dövünmek = "pegase" a ún mesmu (reflexivu) dövüşmek = "pegase" ente varios (recíprocu) dövdürmek= "facer pegar a daquién" (factitivu)
Remove ads
Léxicu
El turcu emplega dafechu'l so calter aglutinante pa formar pallabres nueves a partir de nomes y raíces de verbos
Un exemplu a partir d'un sustantivu:
göz "güeyu", gözlük "lentes" gözlükçü "daquién que vende lentes" gözlükçülük "l'actividá de vender lentes"
La mayor parte del cuerpu léxicu turcu ye d'orixe altaicu. Sicasí, desque los turcos se conviertieren al Islam, los empréstamos de voces árabes y perses nun dexaron de medrar. Inda güei, tres la reforma entamada por Atatürk, l'emplegu d'estes formes ta perespardíu, y el diccionariu de l'Academia Turca (Türk Dil Kurumu, TDK) recueye 6500 arabismos y cásique 1500 persianismos.
Arabismos
cevap, "rempuesta"; aile, "familia"; saat, "hora; kitap, "llibru"; kelime, "pallabra", misafir, "parroquianu"; etc.
Persianismos
tembel, "vagu"; rüzgâr, "vientu"; zor, "difícil, abegosu"; etc.
Galicismos
El diccionariu de la TDK recueye casi 5000 galicismos, adaptaos siempre a la ortografía turca:
şoför, "xofer"; asansör "ascensor; kalite "calidá"; etc.
Coincidencies turcu - llingües iberorromániques
Por aciu del superestratu árabe, les llingües iberorrómaniques comparten col turcu dellos vocablos desconocíos n'otres llingües romániques: tr zeytin - "azeituna / aceituna"; tr bornoz - "albornoz"; tr mahzen - "armazém / almacén"; tr hatta - "até /hasta"; etc.
Remove ads
Frases corrientes
Referencies
Enllaces esternos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads