Turcu

El turcu (Türkçe ou Türk dili) ye una llingua pertenciente al grupu túrquicu, consideráu davezu un subgrupu dientro de les llingües altaiques. Anque otres llingües del grupu túrquicu asemeyense abondo al turcu (l'azerbaixanu, el turcomanu), les diferencies d'orde fonolóxicu, morfosintácticu y léxicu lleguen a ser importantes.

Türkçe
Faláu en
Faláu en	Bulgaria, Xipre, Grecia, Turquía y República Turca de Xipre del Norte
Númberu de falantes
Falantes Tipu Añu 5 870 300 segunda llingua 2021 82 231 620 llingua materna 2021
Datos
Familia	Western Oghuz (en) y Llingües túrciques
Estáu de vulnerabilidá	1 seguru
Sistema d'escritura	alfabetu turcu, alfabetu árabe, alfabetu llatín y escritura árabe
Reguláu por	Sociedad de la Lengua Turca (es)
Códigos
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur

Al turcu faláu en países como Bulgaria, Grecia, Iraq, la Macedonia del Norte y Rumanía conózse-y tamién como "turcu otomanu (Osmanlı Türkçesi). Pal World Agenda en 1999 yeren más de 61 millones los falantes, 46 millones na propia Turquía.

Tien tamién abondos falantes nos países onde viven numberoses comunidaes d'emigrantes turcos: Alemaña, Austria, Bélxica, Suiza y Francia

Tipolóxicamente ye una llingua aglutinante, na que s'usen básicamente sufixos y perpocos prefixos. Ye amás una llingua SOV (Suxetu-Oxetu-Verbu) y fai usu d'un sistema percomplexu d'harmonía vocálica.

Escritura

El turcu conoció munchos sistemes d'escritura, per orde cronolóxicu: l'alfabetu del Orkhon, l'alfabetu uygur y l'alfabetu árabe. Esti caberu ye'l que s'usó pal turcu anatoliu dende'l sieglu XIII al 1 de payares de 1928, data na que se proclamó oficial la nueva escritura llatina decidida por Mustafa Kemal, Atatürk, dientro les sos polítiques al tiempu nacionalistes y modernizadores de la sociedá turca.

L'alfabetu turcu tien 29 lletres: A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z

Pronuncia

Tableru d'equivalencies

Lletra turca	Equivalente asturianu	Símbolu AFI
A, a	a como n'asturianu matu	[ɑ]
B, b	como n'asturianu bichu	[b]
C, c	siempre como n'italianu giocare, o n'inglés January	[ʤ]
Ç, ç	como n'asturianu tochu	[ʧ]
D, d	como n'asturianu dea.	[d]
E, e	abierta, como n'asturianu, pelu	[ɛ],[e]
F, f	como n'asturianu finxu	[f]
G, g	como n'asturianu gatu	[g],[ɟ]
Ğ, ğ	como una G mui suave, a la fin de sílaba allarga la vocal precedente p. ex çağdaş pronúnciase chaadax	[ɰ],[j],[ː]
H, h	aspirada como n'asturianu oriental ḥueya	[h]
I, ı	ensin equivalente n'asturianu. Pronúnciase como n'inglés americanu stranger, o en rumanu câmp	[ɯ]
İ, i	como una i asturiana	[i]
J, j	como en francés janvier o'l portugués janela.	[ʒ]
K, k	como n'asturianu casa	[k],[c]
L, l	como n'asturianu malu.	[l]
M, m	como n'asturianu malu	[m]
N, n	como n'asturianu nenu	[n]
O, o	como n'asturianu horru	[o],[ɔ]
Ö, ö	como en francés peur	[œ],[ø]
P, p	como n'asturianu paxu	[p]
R, r	como n'asturianu muria	[ɾ]
S, s	como n'asturianu quesu	[s]
Ş, ş	como n'asturianu xuncir	[ʃ]
T, t	como n'asturianu torna	[t]
U, u	como n'asturianu cantu	[u]
Ü, ü	como en francés lune	[y]
V, v	como n'inglés village	[v],[w]
Y, y	como n'asturianu trabayu	[j]
Z, z	como en mirandés rapaza	[z]

Gramática

El turcu tien sufixos a esgaya, y namái una clas de prefixos: los superlativos reduplicaos (beyaz = "blancu", bembeyaz = perblancu; mavi = azul, masmavi= mui azul, etc.). Cada pallabra pue llevar abondos sufixos: dalgunos creen nueves pallabres, otros valen pa indicar la función gramatical

Ente los gramaticales, el sustantivu turcu lleva, bien sufixos de casu, bien sufixos posesivos, bien delles formes pospuestes del verbu olmak (ser, tar), pero toos desixen siempre harmonía vocálica coles formes del sustantivu: p.ex.: Uvieu'da (n'Uviéu) pero Madrid'de(en Madrid). Más exemplos de la sufixación turca:

Turcu	Asturianu
ev	casa
evler	les cases
evin	to casa
eviniz	vuestra casa
evim	mio casa
evleri	les cases d'él (d'ella)
evimden	de mio casa (ablativu)
evimde	en mio casa
eve	a casa (direición)
evime	a mio casa (direición)
evimizde	en nuestra casa
Evindeyim	Toi en casa d'él (d'ella)
Evinizdeyim	Toi en vuestra casa
Evindeyiz	Tamos en to casa

Los axetivos turcos nun se declinen d'esta manera, nun siendo cuando tán sustantivaos.

Otru exemplu tenémoslo nesta fras sacada del periódicu Cumhuriyet del 16 d'agostu de 2005:

Türkiye'de modayı gazete sayfalarına taşıyan, gazetemiz yazarlarından N. S. yaşamını yitirdi

onde apaecen tolos casos posibles menos el xenitivu

Türkiye'de "en Turquía" (locativu) 
modayı "la moda" (acusativu de moda)
gazete "periódicu" (nominativu) 
sayfalarına "a les sos páxines" (dativu; sayfa "páxina", 
sayfalar "páxines",
sayfaları "les sos páxines")
taşıyan "que llevó" (participiu de taşı-)
gazetemiz "el nuestru periódicu" (nominativu)gazete "periódicu"
yazarlarından "de los sos escritores" (ablativu; yazar "escritor")
N. S. [nome propiu] (nominativu)
yaşamını "la so vida" (acusativu; yaşam "vida")
yitirdi. "perdió" (pasáu de yitir- "perder")

traducíu:

Morrió ún de los escritores del nuesu periódicu, N.S,, quien llevó la moda a les páxines de los periódicos en Turquía.

El sistema verbal turcu caracterízase pola bayura de distinciones de tiempu, mou y aspectu: Dellos exemplos.

gel- "venir",
gelme- "nun venir", 
geleme- "nun ser quien a venir",
gelebil- "poder venir",
Gelememiş "paez que nun puede venir" (presente "narrativu")
Gelememişti "nun pudieran venir."
Gelemeyeceğim "Nun voi poder venir"
Gelememiş miydiniz? "¿Qué ye que nun pudistis venir?"

Más exemplos

dövmek = "pegar" a daquién
dövülmek = "ser pegáu" (pasivu)
dövünmek = "pegase" a ún mesmu (reflexivu)
dövüşmek = "pegase" ente varios (recíprocu)
dövdürmek= "facer pegar a daquién" (factitivu)

Léxicu

El turcu emplega dafechu'l so calter aglutinante pa formar pallabres nueves a partir de nomes y raíces de verbos

Un exemplu a partir d'un sustantivu:

göz "güeyu",
gözlük "lentes"
gözlükçü "daquién que vende lentes"
gözlükçülük "l'actividá de vender lentes" 

La mayor parte del cuerpu léxicu turcu ye d'orixe altaicu. Sicasí, desque los turcos se conviertieren al Islam, los empréstamos de voces árabes y perses nun dexaron de medrar. Inda güei, tres la reforma entamada por Atatürk, l'emplegu d'estes formes ta perespardíu, y el diccionariu de l'Academia Turca (Türk Dil Kurumu, TDK) recueye 6500 arabismos y cásique 1500 persianismos.

Arabismos

cevap, "rempuesta"; aile, "familia"; saat, "hora; kitap, "llibru"; kelime, "pallabra", misafir, "parroquianu"; etc.

Persianismos

tembel, "vagu"; rüzgâr, "vientu"; zor, "difícil, abegosu"; etc.

Galicismos

El diccionariu de la TDK recueye casi 5000 galicismos, adaptaos siempre a la ortografía turca:

şoför, "xofer"; asansör "ascensor; kalite "calidá"; etc.

Coincidencies turcu - llingües iberorromániques

Por aciu del superestratu árabe, les llingües iberorrómaniques comparten col turcu dellos vocablos desconocíos n'otres llingües romániques: tr zeytin - "azeituna / aceituna"; tr bornoz - "albornoz"; tr mahzen - "armazém / almacén"; tr hatta - "até /hasta"; etc.

Frases corrientes

Asturllionés	Turcu
sí	evet
non	hayır
hola	merhaba
gracies	teşekkür ederim
por favor	lütfen
perdón	afedersiniz
de nada	bir şey değil
bones nueches	iyi geceler
adios	hoşça kalın
¿qué hora ye?	saat kaç?
¿Ú ta l'hotel?	Otel nerede?
¿D'onde yes?	Nerelisin?
Soi d'Uviéu	Uviéuluyum
¿Yes d'Estambul?	istanbullu musun?
Quiérote	Seni seviyorum
Voi pa Turquía	Türkiye'ye gidiyorum