Villalpando
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Villalpando ye un conceyu de la provincia de Zamora de la comunidá autónoma de Castiella y Llión (España). Capital del partíu xudicial del mesmu nome y de la contorna de la Tierra de Campos zamorana.
Remove ads
Xeografía
Alcontráu nel valle del Valderaduey, nel quilómetru 236 de l'A-6. Destaca pola so riqueza cerealista, la cabaña d'ovín y la producción de quesos.
El conceyu ye travesáu pel ríu Valderaduey y pol ríu Navajos (o regueru Bustillo o Ahogaborricos) que desagua nel anterior nun puntu cercanu a la villa.
Historia
Edá Antigua
Tradicionalmente allugóse en Villalpando l'asentamientu vaccéu-romanu d'Intercatia (que nel mesmu pueblu conozse como Intercacia por cuenta de la castellanización del términu pol eruditu local Luis Calvo a principios del sieglu XX). La historiografía actual refuga, sicasí, esta tesis por cuenta de la falta de restos arqueolóxicos notables, identificables con un xacimientu d'esta categoría, y a la inviabilidad d'una ruta meridional de los itinerarios (Itinerariu de Antonino y Ravennate) nesti puntu. Sicasí se documentan na so contorna diversa restos vacceos, romanos (xeneralmente villes bajoimperiales como les de La Mambrilla o La Granxa), ya inclusive visigodos, qu'amuesen la riqueza arqueolóxica de la zona más allá del decimonónicu enclín d'allugar en cada pueblu destacáu un nucleu romanu.
Edá Media
La esistencia del llugar apaez documentáu como Villa Alpández mientres el reináu de Ramiro II de Llión, nel sieglu X.[4] Mientres la siguiente centuria cobra gran importancia, dotándose con delles ilesies, adscrites a la Catedral y a San Isidoro de Llión, y adquierendo alfoz propia. Fernandu II de Llión repoblar y afora na segunda metá del sieglu XII como defensa del Reinu de Llión frente al de Castiella, dotándola de muralla y un primitivu castiellu (allugáu ente Santa María l'Antigua y San Isidoro), completáu pola Orde del Temple tres la cesión de la villa a esta Orde por Alfonsu IX de Llión en 1211.[5] Enantes, Fernandu II llindó les posesiones que na villa tuvo de tener la Orde de San Xuan de Xerusalén a la que quitó d'un gran númberu de bienes de los que darréu devolvió dalgunos, como Cerecinos de Campos[6][7]
El sieglu XIII supón la mayor puxanza de la villa, yá venceyada a la Corona de Castiella, dómina en desenvolver la so propia vida, teniendo'l derechu de celebrar mercáu tolos martes, que poco dempués va ser ampliáu tamién a los sábados. Nel sieglu XIV Villalpando perdió'l so votu en cortes, como otres ciudaes del Reinu de Llión, y pasó a manes de los Fernández de Velasco, duques de Frías, quien construyeron l'alcázar, pasando por esti fechu a depender de Burgos nel votu en Cortes dende'l sieglu XV, al integrar la denomada Provincia de les Tierres del Condestable, magar n'otros ámbitos siguió dependiendo del Notariu Mayor del Reinu de Llión.[6][7]
El fechu históricu más recordáu tien llugar en 1466 cuando se proclama la Inmaculada Concepción de María, siendo la primer vegada que se produz un votu de villa a favor de dichu dogma popular. Votu que foi refrendáu hasta cinco veces a lo llargo de la historia y que remató na coronación canónico y solemne de la imaxe de la Purísima de la Villa en 1954.[8]
Edá Moderna
Nel alcázar villalpandino tuvieron reteníos los dos fíos del rei francés Francisco I. Apurrir a Carlos I d'España como rehenes, mientres él volvió a Francia pa cumplir lo prometío nel Tratáu de Madrid en xineru de 1526. Cuando'l francés anunció que nun cumpliría'l tratáu por roblalo so presión, l'emperador ordenó que los príncipes y el so numberosu séquitu fueren zarraos en dalguna de les fortaleces que tenía'l duque de Frías. Primero tuvieron en Villalba de los Alcores y depués en Villalpando. Darréu, los príncipes y un amenorgáu séquitu fueron treslladaos a Berlanga, Castilnovo y Pedraza.[9]
Tres la perda de la condestabilía de los Velasco en 1711, Villalpando dexó de pertenecer al territoriu conocíu como Provincia de les Tierres del Condestable, dexando de depender de Burgos nel votu a Cortes, y pasando a faelo de Llión, en que la so provincia apaez integrando en 1786 nel mapa de Tomás López tituláu «Mapa xeográficu d'una parte de la provincia de Llión».[7]
Edá Contemporánea
Villalpando pasó a formar parte de la provincia de Valladolid tres la reforma de la división territorial d'España en 1833, esto ye, quedó adscrita a Castiella la Vieya,[10] magar tres les reclamaciones del conceyu villalpandino, la villa pasó en 1858 a formar parte de la provincia de Zamora, polo que quedó definitivamente integrada na Rexón Lleonesa.[11] Tres la constitución de 1978, y la diversa normativa que la desenvuelve, Villalpando pasó a formar parte en 1983 de la comunidá autónoma de Castiella y Llión, en tanto conceyu adscritu a la provincia de Zamora.[12]
Remove ads
Arte
La gran riqueza histórica del pueblu s'evidencia nel ensame de monumentos qu'escuenden les sos cais. Destaquen ente ellos los restos de les pimpanes muralles[13] y fortificaciones —güei tristemente sumíes na mayoría del so trazáu— de les que sicasí se caltienen dos de les puertes monumentales, «la puerta de San Andrés» —la emblemática «Puerta Villa»— y la puerta de Santiago», según el castiellu de los Velasco».[14]
Igualmente tien de ser destacada la ilesia de Santa María l'Antigua»[15] (últimu cuartu del sieglu XII), en ruines dende 1933 y monumentu históricu-artísticu nacional dende 1935, de la que se caltién el maxestosu conxuntu de la cabecera triabsidial, la potente torre del campanariu (realizada sobre'l llenzu de la muralla), y restos de los sos murios y pilastres, lo mesmo que de los sos pretiles (espaciu singular del pueblu conocíu como "los Petriles"), que remembra la 'Porta Nigra' de Trier (Tréveris) n'Alemaña, y la ilesia de san Tirso en Sahagún (Llión).
Dientro de los grandes monumentos del pueblu tien de ser nomada la gran «Plaza Mayor», de más de 2.000 m², espaciu rectangular porticado qu'inclúi'l Conceyu del conceyu».
De gran interés son el conventu de San Antonio de Padua» (de Clarises), l'hospital del Espíritu Santu» y les ilesies de «San Nicolás de Bari» (últimu cuartu del sieglu XII), arruinada en 1989 y reconstruyida na actualidá, «San Pedro», fundada nel postreru cuartu del sieglu XII, de que la so construcción namái resta'l muriu del altar y los entamos de la espadaña (orixinariamente una torre-campanariu de la muralla, como la de Santa María), construyida na so mayoría, sicasí, pocu dempués, mientres el primer cuartu del sieglu XIII, el monesteriu de San Llorienzo, probablemente del primer cuartu del sieglu XIII, asitiáu extramuros, arruináu totalmente namái caltién la torre de la so ilesia, quiciabes obra defensiva del postreru cuartu del sieglu XII,y, finalmente, «San Miguel», en ruines anque con restos de la so espadaña y naves.
Remove ads
Fiestes
..jpg)
Los díes 15 y 16 d'agostu celebren les fiestes patronales de San Roque, con unu de los encierres de toros pel campu más antiguos d'España.
El 8 d'avientu tien llugar la fiesta de la Inmaculada, celebrada con una gran foguera.
Mancomunidá del Raso de Villalpando
Villalpando forma parte de la Mancomunidá Intermunicipal del Raso de Villalpando xunto con otros dolce conceyos de la Tierra de Campos de la provincia de Zamora. Esti consorciu de conceyos, a pesar de que s'autodenomina mancomunidá, nun tien tal naturaleza, consistiendo la so finalidá na esplotación del monte públicu denomináu'l "Raso de Villalpando", esti postreru declaráu nel añu 2000 d'utilidá pública.[16]
El monte del "Raso de Villalpando" asítiase nel términu municipal de Villalpando y tien una superficie total de 1.654 hectárees de les cualos 90 pertenecen a enclavaos. Tien calter patrimonial y aprovechamientu comunal, tando consorciado col númberu d'Repartu 3028. Les bases del Consorciu, ente'l Patrimoniu Forestal del Estáu y la Mancomunidá de Raso de Villalpando fueron aprobaes con fecha 13 de febreru de 1948, anque los sos oríxenes remontar a finales del sieglu X o principios del sieglu XI por donación de los reis lleoneses, posiblemente Alfonsu V, a Villalpando, por aquella dómina cabeza del alfoz, y a les aldegues del mesmu.[17]
Dende un puntu de vista botánicu, tratar d'un monte pobláu por especies como'l pinus pinea y pinus pinaster, anque tamién esisten rodales de pinus nigra. Tópase presente'l quercus rotundifolia y de manera bien aisllada crataegus monogyna, cistus ladaniferus y populifolius según chamaespartium tridentatum.
Remove ads
Demografía
| Gráfica d'evolución demográfica de Villalpando ente 1900 y 2017 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. |
Alministración y política
Remove ads
Persones destacaes
- Andrés Vázquez (toreru)
- Anselmo Petite, unu de los primeros traductores de los Evanxelios al castellán.
- Corrolada de Villalpando, hermanos arquiteutos, escultores, rejeros y yesistas del Renacimientu.
- Diego de Torres Bollu, 1551-1634. Xesuita, fundador de les Reducciones del Paraguay.
- Eurico Campano, periodista.
- Gaspar de Borja y Velasco, cardenal de la Ilesia católica, primáu d'España, Arzobispu de Sevilla y Toledo y Virréi de Nápoles.
- Inés de Zúñiga y Velasco, noble española de la Casa de Zúñiga y esposa del Conde-Duque d'Olivares.
- Leoncio Herrero Núñez,[19] misioneru del Sagráu Corazón de Xesús.
- Melecio Álvarez Garrido, anarcosindicalista.
Remove ads
Ver tamién
- Conceyos de la provincia de Zamora
- Dos neños príncipes franceses cautivos en Castiella 1526-1530. Andrea Pascual Barroso. Ed. Fundación Villa de Pedraza 2013. ISBN 978-84-923895-3-7
Referencies
Enllaces esternos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads