Библия
From Wikipedia, the free encyclopedia
Би́блия (грек. βιβλίαcode: el is deprecated — гI. къ. βιβλίονcode: el is deprecated — «тIехь», грек. βύβλοςcode: el is deprecated — Библ шагьаралда гьабулеб папирус) — ягьудиялдаги христиан диналдаги мукъадасаблъун рикIкIунеб хъвай-хъвагIазул данд-бакIари[1][2]. Православиял ва католикиял Инжилалъул текстал протестанияб Инжилалъдаса гьабцоялъда НекIсияб Заветалда цогиги тIахьал рукIиналъ цоцалаздаса батIиял руго. Цояб Инжилалда абула «каноническияб гуребилян» ва цогидалъда «девтероканоническияб»-илан (гьебги католицизмалъул).
БатӀи-батӀиял Библиязда цо-цо батӀалъаби рукӀуна. ЖугьутӀ Библиялда (Танах) буго 24 тӀехьалъул 3 бутӀа: 5 тӀехь Тавраталъул («ГӀелму» яги «Къанун»), Невиим («Аварагзаби») ва Ктувим («Хъваял»). Танахалда «Аварагзаби» (Невиим) (Ктувим) хъваялдасан цебе буго ва гьелда жанир руго «цересел аварагзабазул» тӀахьал: Иисус Навинил тӀахьал, ДиванчагӀазул, 1 ва 2 Самуилил (1 ва 2 Ханлъиязул) ва гьединго 1 ва 2 Ханзабазул (3 ва 4 Ханлъиязул). Гьел киналго тӀахьал Паралипоменонил тӀахьал гӀадин тарихияллъун рикӀкӀула тарихчагӀаз. ЖугьутӀаз гьединго Даниилил тӀехь вахӀью гӀадин бачӀараб рикӀкӀунаро.
Насраниязул тӀахьазул состав батӀи-батӀияб буго. Масала, протестантазул къануналда 66 тӀехь буго, ХӀабаши православнияб килисаялъул - 81 тӀехь. Насраниязул инжилалъул тӀоцебесеб бутӀа ккола — НекӀсияб Завет — гьебги буго цодагьаб хиса-баси гьабураб 39 тӀехьалда бикьараб дандбакӀари. Рev-католик килисаялъ ва Машрикъияб насраниялъ гьединго некӀсияб заветалда жубала второканоническиял тӀахьал. КӀиабилеб бутӀа буго — ЦӀияб Завет — 27 тӀехьалъул: 4 къануниял Инжил ва ХӀавариюназул хӀалтӀаби, 21 хӀавариюназул кагъталб, гьединго Иоанн Богословасул вахӀью.
ГӀемерисел хрисианаз Инжилалъул къанунияб тӀехьалъул кинабго хъвай-хъвагӀаял рикӀкӀула Аллагьасул вахӀью хӀисабалда. Амма бищун некӀсиял Инжилал руго н.э. IV гӀасруялда ратарал. Танахалъул цӀунун хутӀарал ивриталда ва арамей мацӀалда хъварал хъвая-хъвагӀаял руго н.э. X гӀасруялъул[3]. Инжил бутӀрузда бикьана Стефан Лэнгтоница (XIII гӀ.) кучӀдузда Роберт Этьенница (XVI гӀ.)[4]. Инжилалдасан цо жоги босун хъвалеб яги абулеб мехалъ, гӀаммаб къагӀидаялъ абизе ккола тӀехь, бетӀер ва кечӀ кинал ругеяли.
НекӀсияб Завет хъван буго некӀсижугьутӀ мацӀалда (библейскияб иврит), цо-цо арамей мацӀалда хъварал бутӀаби хутӀизегӀан. ЦӀияб Завет хъван уго некӀсигрек мацӀалда (койне формаялда).
Инжил буго ва бищунго гӀемер бичун босулеб тӀехь,[5], гӀага-шагарго 100 миллион тӀехь цо соналда жаниб босула гӀадамаз[6][7].