Qızılca peyvəndi
xəstəliyə qarşı istifadə edilən peyvənd / From Wikipedia, the free encyclopedia
Qızılca peyvəndi qızılcaya yoluxmaqdan qoruyur.[1] Bir dozadan sonra immuniteti formalaşmayanların demək olar ki, hamısı ikinci dozadan sonra immunitet yaradır. Bir cəmiyyətdə peyvənd nisbəti 92%-dən çox olduqda, qızılca epidemiyaları adətən artıq baş vermir; Ancaq peyvənd nisbəti azalarsa, bu təkrarlana bilər.[1] Peyvəndin effektivliyi uzun illər davam edir. Zamanla daha az təsirli olub-olmadığı aydın deyil. Peyvənd həmçinin qızılcaya məruz qaldıqdan sonra bir neçə gün ərzində verilərsə, qızılcadan qoruya bilər.[1][2][3][4]
Peyvənd ümumiyyətlə QİÇS-ə yoluxmuş insanlar üçün belə təhlükəsizdir.[1][5] Uşaqların əksəriyyətində heç bir yan təsir müşahidə olunmur;[6] qızdırma, səpgi, inyeksiya yerində ağrı və oynaqların sərtliyi kimi baş verənlər isə adətən yüngül və qısamüddətli olur.[1][6] Anafilaksiya hər milyon dozada təxminən 3,5–10 halda qeydə alınmışdır. Guillain Barre sindromu, autizm və iltihablı bağırsaq xəstəliyinin dərəcələri qızılca peyvəndi ilə artmır.[1][7]
Peyvənd həm tək, həm də MMR peyvəndi (məxmərək peyvəndi və parotit peyvəndi ilə kombinasiya) və ya MMRV peyvəndi (MMR və suçiçəyi peyvəndi kombinasiyası) kimi kombinasiyalarda mövcuddur.[1][8][9][10] Qızılca peyvəndi bütün formalarda qızılcanın qarşısının alınmasında eyni dərəcədə effektivdir, lakin müxtəlif kombinasiyalar üçün yan təsirlər dəyişir.[1][11] Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) xəstəliyin geniş yayıldığı bölgələrdə doqquz aylıq, yayılmadığı bölgələrdə isə on iki aylıq dövrdə qızılcaya qarşı peyvənd edilməsini tövsiyə edir.[12][1] Qızılcaya qarşı peyvənd qızılcanın canlı, lakin zəifləmiş ştamına əsaslanır.[1] Qurudulmuş bir toz şəklində gəlir və dərinin altına və ya əzələyə yeridilməzdən əvvəl xüsusi bir maye ilə qarışdırılır.[1] Peyvəndin təsirli olub-olmaması qan testləri ilə müəyyən edilə bilər.[1]
Qızılca peyvəndi ilk dəfə 1963-cü ildə tətbiq edilmişdir.[13] Elə həmin il qızılca virusunun Edmonston-B ştammı Con Enders və həmkarları tərəfindən peyvənd halına gətirildi və ABŞ-də lisenziyalaşdırıldı.[14][15] 1968-ci ildə isə Maurice Hilleman və həmkarları tərəfindən daha zəiflədilmiş qızılca peyvəndi yaradılıb paylanmağa başladı və ABŞ-də 1968-ci ildən bəri istifadə edilən yeganə qızılca peyvəndi oldu.[16][14][15] 2018-ci il etibarilə bütün dünyada uşaqların təxminən 86%-i ən azı bir doza peyvənd alıb.[17] 2021-ci ildə ən azı 183 ölkə gündəlik immunizasiya proqramlarında iki doza təmin edib.[18] O, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Əsas Dərmanlar Siyahısına daxildir.[19] Xəstəliklər az peyvənd olunmuş populyasiyalarda asanlıqla baş verdiyindən, populyasiyada müəyyən bir xəstəliyin olmaması və ya aşağı yayılması peyvəndin uğurlu əhatə olunmasının göstəricisi hesab olunur.[20][21]