Qəhrəmanmaraş
From Wikipedia, the free encyclopedia
Qəhrəmanmaraş — köhnə və xalq arasındakı adıyla Maraş Türkiyənin bir şəhəri və ən sıxlıq on səkkizinci şəhəri. 2016 etibarilə 1.112.634 əhaliyə malikdir. Qurtuluş savaşında işğala müqaviməti səbəbi ilə TBMM tərəfindən 5 aprel 1925-ci ildə şəhərə İstiqlal Medalı verildi. Onun adı 7 fevral 1973-cü ildə Qəhrəmanmaraşa dəyişdirildi.
 | Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
| Qəhrəmanmaraş | |
|---|---|
 | |
| 37°35′15″ şm. e. 36°56′43″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 67 ± 1 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +90 344 |
| Poçt indeksi | 46000 |
| Nəqliyyat kodu | 46 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Osmanlı səyyahı Evliya Çələbi, isə Seyahatnamesinde Maraş xalqı haqqında "Kelimatları lisanı Türkiyə" əsərində Maraşın əhalisinin əksəriyyətinin Türkmən olduğunu qeyd edib.[1] Maraş və ətraf ərazilər, xüsusilə Oğuz, Avşar, Bayat və Beydilinin əksəriyyətində 24 Oğuz boynu mövcuddur.
Qəhrəmanmaraş Dondurma dəzgahı ilə məşhurdur. Bu dondurma dəzgahı dünyanın hər yerində məşhur olmaqla, dondurma filiallarının qatqılarıyla dünyanın bir çox şəhərlərində açıldı. Yaponiyadan ABŞ-a, Avstraliyadan Dubaya qədər bir çox ölkələrdə dondurma yerli firmalar tərəfindən istehsal olunurdu. Eyni zamanda Qəhrəmanmaraş Türkiyənin elektrik ehtiyacının 14 faizini qarşılamaqdadır.[2]
Erkən Dəmir dövrü və Son Het dövründə paytaxt şəhəri olaraq, luvin Kurkuma və Asurlurlar üçün isə məşhur bir qədim kənddir.[3][4][5]
E.ə 711-ci ildə Assuriya tərəfindən fəth edilərək rəsmi adı Markas olaraq dəyişdirilmişdir. Qəhrəmanmaraşın adı qəhrəmanlıq mübarizəsindən əvvəl Maraş idi. İstiqlal müharibəsindən sonra Müstəqillik Medalı ilə mükafatlandırıldı və daha sonra Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qərarı ilə 7 fevral 1973-cü ildə şəhərə "Qəhrəman" adı verildi. Eyni zamanda, Maraspor şəhərin adının şərəfinə adını Kahramanmaraspor olaraq dəyişdirdi.
Təkir vadisindəki Döngəl kəndindəki mağaralarda aparılan araşdırmaların nəticələrinə görə, bölgədəki insan məskəni yuxarı paleolitdə başlamışdır və Neolitik, Kalkolitik və Köhnə Tunc Çağına qədər davam etdiyi göstərilir. 2009-cu ildə Qəhrəmanmaraşın mərkəzində aparılan qazıntılar zamanı qədim Almaniyanın 300–400 ilə qədər yaşı olan bəzi mozaikalar aşkar edilərək, onlar üzərində arxeoloji işə başlanılmışdır.[6]
Asur yazıları və ya "Marka" kimi tanınan şəhər, son Hitit dövlətinin, Qurgum Krallığının paytaxtı oldu.[7][8] 711-ci ildə Gurgum Krallığı Assuriya tərəfindən yaradıldıqdan sonra, Markas əyaləti mərkəz kimi inşa edildi.[5] Daha sonra Farslar, Romalılar, Bizanslılar, Ərəblər, Səlcuqlar, Mamluklar, Dulkadiroğulları və Osmanlılar bu şəhərə üstünlük verdilər.
Maraş, Qurtuluş savaşı əsnasında xalqın müqaviməti səbəbiylə 7 mart 1973-cü ildə TBMM tərəfindən Qəhrəmanmaraş olaraq dəyişdirildi. Şəhər XI əsrin sonunda Anadoluda yerləşən türklərin suverenliyi altında birləşdi. 1243-cü ildə Monqol işğalına tuş gələn Maraş, II Anadolu bəylikləri dövründə Dulkadiroğullarının oldu. 12 iyun 1515-ci ildə Turnadağ Müharibəsi ilə Osmanlı suverenliyi altına keçən Maraş, 1515–1919-cu illər arasında Osmanlı suverenliyində qaldı. Sülh dövründə, ilk növbədə ingilislər, sonra isə Fransızlar işğal edildi.
Müstəqillik uğrunda müharibə dövrü
İstiqlal Müharibəsində Qəhrəmanmaraşın yeri, Türk-Fransız Cəbhəsi və Maraş Müdafiəsi yazısında daha ətraflı izah edilir.
Respublika dövrü
2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanun ilə Qəhrəmanmaraşda sərhədləri mülki sərhədlər olan böyük şəhər bələdiyyəsi quruldu və 2014-cü ildə Türkiyə, yerli seçkilərinin ardından böyük şəhər bələdiyyəsi işlərinə başladı.[9]
Qəhrəmanmaraş Ahir dağının ətəklərində tikilmişdir. Beləliklə, şəhər mərkəzi qabarlıdır. Şəhər mərkəzindən kənar bəzi bölgələr düz, lakin çoxu isə qeyri-bərabərdir. Qəhrəmanmaraşda iqlim quruluşu digər illərdən fərqli. Çünki Qəhrəmanmaraşın vilayət xəritəsi onu üç bölgəyə yerləşdirdi. Buna görə buranın dəyişən iqlimi var, lakin burada əsasən Aralıq dənizinin iqlimi üstünlük təşkil edir. Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizinin şəhər mərkəzində yerləşir. Digər şəhərlərlə olan yeri yuxarıdakı şəkildəki kimidir.
iqlim
| {{{Şəhər_yiyəlik}}} iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | |
Qəhrəmanmaraşın əhalisi 1.112.634 (2016) nəfər olub, ərazisi isə 14,520 nəfərdir km²-dir. Vilayətdə hər km üçün 77 km. (En yüksek yoğunluklu ilçe: 187 kişi ile Dulkadiroğlu) İlde yıllık nüfus artımı tezliyi 1,46%-dir.
TUİK məlumatlarına görə 2016-cı ildə bu bələdiyələrdə 11 mahal və bələdiyyə, eyni zamanda 693 məhəllə var.
| Qəhrəmanmaraş il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | <abbr title="<nowiki>Bir önceki nüfus sayımına göre değişim</nowiki>">Fark | <abbr title="<nowiki>İl ve ilçe merkezleri</nowiki>">Şehir - <abbr title="<nowiki>Köy ve belde</nowiki>">Kır |
| 1965[10] | 438.423 | 30 | %24 105.090 333.333 %76 | |
| 1970[11] | 528.982 | 26 | %21 |
%31 165.056 363.926 %69 |
| 1975[12] | 641.480 | 22 | %21 |
%34 220.710 420.770 %66 |
| 1980[13] | 738.032 | 19 | %15 |
%38 281.382 456.650 %62 |
| 1985[14] | 840.472 | 18 | %14 |
%41 342.428 498.044 %59 |
| 1990[15] | 892.952 | 19 | %6 |
%46 407.215 485.737 %54 |
| 2000[16] | 1.002.384 | 18 | %12 |
%53 536.007 466.377 %47 |
| 2007[17] | 1.004.414 | 18 | %0 |
%58 584.726 419.688 %42 |
| 2008[18] | 1.029.298 | 18 | %2 |
%58 598.471 430.827 %42 |
| 2009[19] | 1.037.491 | 18 | %1 |
%58 605.531 431.960 %42 |
| 2010[20] | 1.044.816 | 18 | %1 |
%61 636.828 407.988 %39 |
| 2011[21] | 1.054.210 | 18 | %1 |
%62 656.783 397.427 %38 |
| 2012[22] | 1.063.174 | 18 | %1 |
%64 675.589 387.585 %36 |
| 2013[23] | 1.075.706 | 18 | %1 |
%100 %0 |
| 2014[24] | 1.089.038 | 18 | %1 |
%100 %0 |
| 2015[25] | 1.096.610 | 18 | %1 |
%100 %0 |
Cari Əhali dəyərləri
Qəhrəmanmaraş əhalisi: 1.144.851 (2017 sonu). Vilayətdə 14,520 km 2 sahəsi var. Vilayətdə km 2- də 79 nəfər var. (Ən yüksək sıxlığı olan mahal: Dulkadiroğlu 190 nəfər) İl daxilində illik əhali artım tempi 1,53% təşkil etmişdir.
01 fevral 2019 TÜİK məlumatlarına görə, 11 belediyenin və belediyenin bu belediyelerde toplam 707 məhəllə var.
Əhali artımı ən yüksək və ən aşağı bölgələrdir: Göksun (8,47%) — Dulkadiroğlu (0,71%).
| İlçelerin Nüfusu ve Artım Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı | ||||||||||
| İlçe | Nüfus 2018 | Nüfus Artımı % | Belediye S. | Mah. Say. | Şehir nüfus | Köy Say. | Köy Nüfus | Şehirli % | Alanı km2 | Yoğunluk |
| Afşin | 81.423 | 0,39 | 1 | 66 | 81.423 | 0 | 0 | 100,00 | 1.502 | 54 |
| Andırın | 33.193 | 0,59 | 1 | 57 | 33.193 | 0 | 0 | 100,00 | 1.202 | 28 |
| Çağlayancerit | 23.346 | 1,39 | 1 | 16 | 23.346 | 0 | 0 | 100,00 | 470 | 50 |
| Dulkadiroğlu | 222.938 | -0,71 | 1 | 103 | 222.938 | 0 | 0 | 100,00 | 1.176 | 190 |
| Ekinözü | 11.839 | 3,09 | 1 | 21 | 11.839 | 0 | 0 | 100,00 | 656 | 18 |
| Elbistan | 142.548 | -0,16 | 1 | 93 | 142.548 | 0 | 0 | 100,00 | 2.201 | 65 |
| Göksun | 55.985 | 8,47 | 1 | 71 | 55.985 | 0 | 0 | 100,00 | 1.942 | 29 |
| Nurhak | 12.592 | 3,86 | 1 | 15 | 12.592 | 0 | 0 | 100,00 | 1.028 | 12 |
| Onikişubat | 418.379 | 2,55 | 1 | 137 | 418.379 | 0 | 0 | 100,00 | 2.429 | 172 |
| Pazarcık | 68.838 | 1,04 | 1 | 84 | 68.838 | 0 | 0 | 100,00 | 1.253 | 55 |
| Türkoğlu | 73.770 | 2,64 | 1 | 44 | 73.770 | 0 | 0 | 100,00 | 660 | 112 |
| Qəhrəmanmaraş | 1.144.851 | 1,53 | 11 | 707 | 1.144.851 | 0 | 0 | 100,00 | 14.520 | 79 |
Qəhrəmanmaraşda iki rəsmi və iki xüsusi OSB var . Xüsusilə tekstil və iplik sənayesində Türkiyə və Yaxın Şərqdə aparıcı bir mərkəz vəziyyətinə gəlmişdir. Şəhərdə beş nəfər. OSB- nin təsis edilməsi qərara alınmış və işlər davam etdirilir. Tomsuklu mövqeyinə ediləcək yeni OSB təxminən 25 min dekar (dönüş) genişliyində ediləcək və bu böyüklüyü ilə Türkiyənin ən böyük sənaye OSB'si olacaq.
anbarlar
- Sir Dam
- Menzelet Barajı
- Kartalkaya Barajı
- Ayvalı Barajı
- Dam Bələdçisi
- Adatepe Barajı
Qəhrəmanmaraş sərhədləri içərisindəki Uludaz Təpəsi Türkiyədə ən çox UĞURBOCEĞİ koloniyasını saxlamaqdadır. 2007-ci ildən Uludaz Uğur Beetles Festivalı, amatör tırmananlar və professional dağcı kulüpler və belediyeciliğin dəstəyi ilə təşkil edilmişdir.[26]
Mətbəx
Ən çox bilinən dondurma. Qəhrəmanmaraşda dondurma, bibər Arxivləşdirilib 2016-03-01 at the Wayback Machine, kərə yağı, tarhanası Arxivləşdirilib 2016-02-20 at the Wayback Machine, çərəzlər, çəmən Arxivləşdirilib 2016-03-02 at the Wayback Machine, çömçə və köpək balığı Arxivləşdirilib 2016-03-02 at the Wayback Machine ilə Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine yanaşı tez-tez istehlak edilir və vilayətdən hədiyyə olaraq çıxarılır.[27][28]
Ədəbiyyat
Qəhrəmanmaraş, dünyadakı ən əhəmiyyətli şəhərlərdən biridir və ədəbiyyatımıza ən çox qatqı təmin edən şəhərlərdən biridir və şeir və şairlərin paytaxtı olaraq da bilinir. Son dövrlərdə Qəhrəmanmaraşda başlayan Şiir Festivallerinde şair və yazar şairləri şairlik resitallerini və ölən Qəhrəmanmaraş şairlərini qeyd etdi. Nəhayət TRT-də və Qəhrəmanmaraş millət vəkilləri dəstəyi ilə Qəhrəmanmaraşda TRT-də yayımlanan iki mövsüm "Seven Beautiful Men" seriyası çəkildi. Seriya eyni illərdə Maraşda oxuduğu və türk ədəbiyyatının 1960–80-ci illərini qeyd edən yeddi şair və yazıçıdan ibarət hekayəni izah edir. [mənbə göstərin]
şivə
Türkcənin Qəhrəmanmaraş vilayətində istifadə şivesinin Qərb Anadolu ağızları içindəki mövqeyi Prof. Dr. Leyla Kərahanın Anadolu Lirəsi təsnifatına görə (Türk Dil Dərnəyi Yayınları: 630, Ankara, 1996);
- ilçeler
nəqliyyat
Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizi bölgəsinin şərqində yerləşir və həm torpaq, həm də dəmiryol nəqliyyatı ilə Cənub və Aralıq dənizindən həm şərqə, həm də şimala olan yolları birləşdirən əhəmiyyətli bir nöqtədir.
Şəhərin mərkəzində bir çox şəhərdən avtobuslar ilə avtobus terminalı yerləşir. Yeni avtobus terminalı şəhər mərkəzindən 4 km məsafədədir.
Dəmiryolu nəqliyyatı Qəhrəmanmaraş qatar stansiyası tərəfindən təmin edilir.
Türk Hava Yolları həftənin hər günü Qəhrəmanmaraş və İstanbul (Atatürk Havalimanı) arasında gündə bir dəfə 14 gündə birbaşa uçuş təşkil edir. THY ile birlikte PEGASUS havayolları, İstanbul (Sabiha Gökçen Havalimanı) ve Qəhrəmanmaraş arasında haftada 4 gün uçuş yapmaktadır. Bundan başqa, Anadolu Jet və Ankara-Qəhrəmanmaraş hər gün birbaşa və birbaşa uçuşlar təşkil edir.
Yer məlumatları cədvəli
| Yer məlumatları | |||||
| ilçe | Təqdimat ili[29] | Ərazi km² | Altitude mt. | Şəhər Mərkəzi[30] | Yollara çatmaq[30] |
| Afşin | 1944 | 1.502 | 1.237 | 143 | Şablon:TUR-D −19 => 46–02 |
| Andırın | Cumh.önce | 1.202 | 1.047 | 81 | Şablon:TUR-D −04 => 46–51, 46–78 |
| Çağlayancerit | 1987 | 470 | 1.103 | 64 | Şablon:TUR-D −04 (K.maras) => 46–01, Şablon:TUR-D −03 => 02–57 |
| Zülqədəroğlu | 2012 | 1.176 | 538 | 3 | Şablon:TUR-O -K13 => Şablon:TUR-D −01 |
| Ekinözü | 1990 | 656 | 1.282 | 174 | Şablon:TUR-D −19 (Elbistan) => 46–07 |
| Elbistan | Cumh.önce | 2.201 | 1,139 | 158 | Şablon:TUR-D −19, 46–07 |
| Göksun | Cumh.önce | 1.942 | 1.347 | 89 | Şablon:TUR-D −03, Şablon:TUR-D −19, 46–78 |
| Nurhak | 1990 | 1.028 | 1.401 | 201 | Şablon:TUR-D −20 => 46–03 |
| Onikişubat | 2012 | 2.429 | 558 | 5 | Şablon:TUR-D −04 |
| Pazarcık | Cumh.önce | 1.253 | 750 | 46 | Şablon:TUR-D −02 |
| Türkoğlu | 1960 | 660 | 488 | 23 | Şablon:TUR-D −04, Şablon:TUR-D −01 |
| Qəhrəmanmaraş | Cumh.önce | 14.520 | 562 | ||
2017–2018 mövsümünün sonunda Qəhrəmanmaraş İdman A. Ş. 2. Liqada 11-ci yeri tutdu. Futbolda liqanın futbolçusu BAL və qadınlar bir komanda komandasına düşdü, voleybol, 1920-ci ildə Maraspor kişilərinin 1. Liq komandasına düşdü. Voleybol liqalarında 2 komanda var.
Qəhrəmanmaraş İdmanları A. Ş. , Ziraat Türkiyə Kuboku 3. turunda Tokatspor'u, 4.turda Çaykur Rizespor A. Ş.'yi elemiştir. Başakşehir A. Ş.'de aradan qaldırıldı.
Əhəmiyyətli idman qurğuları: 12 Fevral Stadionu (14.600), Osman Sayın İdman Salonu (1.000), Westpark Karakucak Güləş sahəsi (2.500), 12 Fevral Yüzme Havuzu (750).
Domuztepe
Qəhrəmanmaraş Böyük Məscidi
Qəhrəmanmaraş şəhər mərkəzi
Trabzon küçəsi
Göksun Çayı
Göksun Çayı üzərində bir körpü
Sütçü İmamın məzarı
Qəhrəmanmaraş Bağlı Çarşısı
- Maraş Müdafiəsi
- Maras dövrü dondurma
- Eshab-ı Kehf
- Qəhrəmanmaraş qalası
- Qəhrəmanmaraşda Hadisələr
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
