Harri Kasparov

Harri Kimoviç Kasparov (Vaynşteyn; 13 aprel 1963^[3][4][…], Bakı^[5]) — sovet, rusiyalı şahmatçı. Şahmat üzrə beynəlxalq dərəcəli qrosmeyster (1980), gənclər arasında dünya çempionu (1980), SSRİ çempionu (1981, 1988), 13-cü dünya çempionu (1985–2000) və Rusiya çempionu (2004). 11 dəfə "Şahmat Oskarı"nın sahibidir (1982, 1983, 1985, 1986, 1987, 1988, 1995, 1996, 1999, 2001, 2002)

Harri Kasparov
rus. Гарри Каспаров
Kasparov 2007-ci ildə
Ölkə	SSRİ Rusiya
Doğum adı	Harri Vaynşteyn
Doğum tarixi	13 aprel 1963 (62 yaş)
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR
Təhsili	Azərbaycan Dövlət Xarici Dillər İnstitutu (–1986)
Yaşadığı yer	Nyu-York Moskva[1] Makarska
Titulu	qrosmeyster
Son reytinqi	2.812 (2021)[2]
Maksimal reytinqi	2851 (1999)
FİDE nömrəsi	4100018
Mükafatları
kasparov.com
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

İlk illəri

Atası Kim Vaynşteyn milliyətcə yəhudi, anası Klara Kasparyan isə ermənidir. Babası Moisey Vaynşteyn keçən əsrin 40–50-ci illərində Azərbaycan SSR-də tanınmış mədəniyyət xadimi, bəstəkar və dirijor olmuşdur.

1963-cü ildə Bakı şəhərində dünyaya gələn Harri əvvəllər Vaynşteyn soyadını daşısa da atasının 1970-ci ildə leykozdan vəfatından sonra, 1976-cı ildə anası onun soyadını dəyişərək öz soyadını vermiş, soyadın sonluğundakı "yan" hissəciyini isə dəyişərək rus stilində "ov" yazdırmışdır.

Harri Kasparov 1980-ci ildə Bakı şəhərindəki 151 saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirmişdir. 18 yanvar 1990-cı il tarixdə Bakını ailəsi və qohumları ilə birlikdə tərk etmiş. Sovet ordusunun da Bakını tərk etməsini tələb etmişdi.^[6]

Şahmatçı karyerası

1976-cı ildə gənclər arasında SSRİ çempionu olmuşdur.

1980-ci ildə qrosmeyster dərəcəsi almaqla yanaşı, Dortmundda Gənclər arasında dünya çempionu adını qazanmışdır.

1981-ci ildə şahmat üzrə SSRİ çempionu adını qazanaraq Sovet şahmat tarixində buna nail olan ən gənc şahmatçı olmuşdur.

1985-ci ildə Anatoli Karpovu məğlub edərək dünya çempionu adını qazanmış, bu adı 2000-ci ildə məğlub olduğu Vladimir Kramnikə təhvil vermişdir.

Kasparovun 1999-cu ilin iyulunda FIDE-nin Reytinq siyahısındakı 2851 ELO reytinq balı 1970-ci ildə qəbul olunmuş bu reytinq sisteminin tarixində şahmatçıya verilən ən yüksək baldır.

10 mart 2005-ci ildə bir daha şahmat turnirlərinə qatılmayacağını açıqlamışdır.

Kompüterə qarşı

1996-cı ildə IBM firması tərəfindən yaradılmış "Deep Blue" şahmat proqramı ilə keçirdiyi görüşdə 4:2 hesabı ilə qalib gəlsə də, birinci partiyanı uduzmuşdur. Bununla Kasparov kompüter proqramına partiya uduzan ilk dünya çempionu olmuşdur. 10 fevral 1997-ci ildə isə "Deep Blue"nun təkmilləşdirilmiş versiyası ilə keçirilən matçda 2,5:3,5 hesabı ilə məğlub olaraq kompüter proqramına uduzan ilk dünya çempionu olmuşdur. Oyundan sonra məğlubiyyətinin səbəbini IBM əməkdaşlarının oyun zamanı kompüterə müdaxilə etmələri ilə əlaqələndirərək firmanı fırıldaqçılıqda ittiham etmişdir.

2003-cü ildə "Deep Junior" və "Deep Fritz" proqramlarına qarşı keçirdiyi matçların hər ikisi heç-heçə başa çatmışdır.

Siyasi karyerası

Son zamanlar siyasətlə məşğul olur. 2005-ci ildə Rusiyada yaradılmış "Birləşmiş vətəndaş cəbhəsinin" (rus. Объединённый гражданский фронт) sədridir. Rusiya siyasi səhnəsində öz provokativ fəaliyyəti ilə məşhurdur .

Rusiyada 2008-ci il prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürməyi planlaşdırsa da özünün dediyinə görə rəhbərlik etdiyi təşkilatın ümumi yığıncağının keçirilməsi üçün icazə verilməyib.

İdman nəticələri

Turnirlər

Mənbə^[7].

İl	Şəhər	Turnir	+	−	=	Nəticə	Yer
1975	Vilnüs	Yeniyetmələr arasında SSRİ çempionatı	4	2	3	9-dan 5½	8—10
1976	Tbilisi	Yeniyetmələr arasında SSRİ çempionatı	5	0	4	9-dan 7	1
	Vatinyi	Kadetlər arasında dünya çempionatı (18 yaşa qədər)	5	2	2	9-dan 6	3—6
1977	Riqa	Yeniyetmələr arasında SSRİ çempionatı	8	0	1	9-dan 8½	1
	Kan-sür-Mer	Kadetlər arasında dünya çempionatı (17 yaşa qədər)	6½	2	3	11-dən 7	3
1978	Minsk	Sokolski memorialı	11	2	4	17-dən 13	1
	Dauqavpils	SSRİ çempionatı (yarımfinal)	6	1	6	13-dən 9	1
	Tbilisi	46-cı SSRİ çempionatı	4	4	9	17-dən 8½	9
1979	Banya-Luka	Beynəlxalq turnir	8	0	7	15-dən 11½	1
	Minsk	47-ci SSRİ çempionatı	6	3	8	17-dən 10	3—4
1980	Bakı	Beynəlxalq turnir	8	0	7	15-dən 11½	1
	Dortmund	Gənclər arasında dünya çempionatı (20 yaşa qədər)	8	0	5	13-dən 10½	1
1981	Moskva	Beynəlxalq turnir	3	1	9	13-dən 7½	2—4
	Tilburq	Beynəlxalq turnir	3	3	5	11-dən 5½	6—8
	Frunze	49-cu SSRİ çempionatı	10	2	5	17-dən 12½	1—2
	Buqoyno	Beynəlxalq turnir	6	0	7	13-dən 9½	1
1982	Moskva	12-ci mövsümlərarası turnir	7	0	6	13-dən 10	1
	Nikşiç	Beynəlxalq turnir	9	1	4	14-dən 11	1
	Brüssel	Beynəlxalq turnir	6	1	3	10-dan 7½	1
1987	Brüssel	Beynəlxalq turnir				11-dən 8½	1—2
1988	Amsterdam	Beynəlxalq turnir	6	0	6	12-dən 9	1
	Belfor	Beynəlxalq turnir	9	1	5	15-dən 11½	1
	Moskva	55-ci SSRİ çempionatı	6	0	11	17-dən 11½	1—2
	Reykyavik	Beynəlxalq turnir	6	1	10	15-dən 11	1
1989	Barselona	Beynəlxalq turnir	7	1	8	16-dan 11	1—2
	Şellefteo	Beynəlxalq turnir	4	0	11	15-dən 9½	1—2
	Tilburq	Beynəlxalq turnir	10	0	4	14-dən 12	1
	Belqrad	Beynəlxalq turnir				11-dən 9½	1
1990	Linares	Beynəlxalq turnir	6	1	4	11-dən 8	1
1991	Linares	Beynəlxalq turnir	6	1	6	13-dən 9	2
	Amsterdam	Beynəlxalq turnir	2	0	7	9-dan 5½	3—4
	Tilburq	Beynəlxalq turnir	7	1	6	14-dən 10	1
	Reco-Emiliya	Beynəlxalq turnir	3	1	5	9-dan 5½	2—3
1992	Linares	Beynəlxalq turnir	7	0	6	14-dən 10	1
	Dortmund	Beynəlxalq turnir	5	2	2	9-dan 6	1—2
1993	Linares	Beynəlxalq turnir	7	0	6	13-dən 10	1
1994	Amsterdam	Beynəlxalq turnir	3	1	2	6-dan 4	1
	Novqorod	Beynəlxalq turnir	4	0	6	10-dan 7	1—2
	Xorgen	Beynəlxalq turnir	6	0	5	11-dən 8½	1
1995	Riqa	Tal memorialı	5	0	5	10-dan 7½	1
	Xorgen	Beynəlxalq turnir	1	1	8	10-dan 5	5
	Novqorod	Beynəlxalq turnir	4	0	5	9-dan 6½	1
1996	Amsterdam	Beynəlxalq turnir	5	1	3	9-dan 6½	1—2
	Dos-Ermanas	Beynəlxalq turnir	3	1	5	9-dən 5½	3—4
	Las-Palmas	Beynəlxalq turnir	3	0	7	10-dan 6½	1
1997	Linares	Beynəlxalq turnir	7	1	3	11-dən 8½	1
	Novqorod	Beynəlxalq turnir	4	1	5	10-dan 6½	1
	Tilburq	Beynəlxalq turnir	6	1	4	11-dən 8	1—3
1998	Tel-Əviv	İsrail yığması ilə yarış				8-dən 7
	Linares	Beynəlxalq turnir	1	0	11	12-dən 6½	3—4
1999	Veyk-an-Zee	Beynəlxalq turnir	8	1	4	13-dən 10	1
	Linares	Beynəlxalq turnir	7	0	7	14-dən 10½	1
	Sarayevo	Beynəlxalq turnir	5	0	4	9-dan 7	1
2000	Veyk-an-Zee	Beynəlxalq turnir	6	0	7	13-dən 9½	1
	Linares	Beynəlxalq turnir	2	0	8	10-dan 6	1
	Sarayevo	Beynəlxalq turnir	6	0	5	11-dən 8½	1
2001	Veyk-an-Zee	Beynəlxalq turnir	5	0	8	13-dən 9	1
	Linares	Beynəlxalq turnir	5	0	5	10-dan 7½	1
	Astana	Beynəlxalq turnir	4	0	6	10-dan 7	1
2002	Linares	Beynəlxalq turnir	4	0	8	12-dən 8	1
2003	Linares	Beynəlxalq turnir	2	1	9	12-dən 6½	3—4
2004	Linares	Beynəlxalq turnir	1	0	11	12-dən 6½	2—3
	Moskva	57-ci Rusiya çempionatı	5	0	5	10-dan 7½	1
2005	Linares	Beynəlxalq turnir	5	1	6	12-dən 8	1

Oyunlar

Mənbə^[8].

İl	Şəhər	Yarış	+	−	=	Nəticə
1983	Moskva	Aleksandr Belyavski ilə iddiaçıların 1/4 oyunu	4	1	4	6:3
	London	Viktor Korçnoy ilə iddiaçıların 1/2 oyunu	4	1	6	7:4
1984	Vilnüs	Vasili Smıslov ilə dünya çempionatı iddiaçılarının final oyunu	4	0	9	8½:4½
1984/85	Moskva	Anatoli Karpov ilə 1984-1985 Şahmat üsrə dünya çempionu adı uğrunda oyun (yarımçıq qalıb)	3	5	40	23:25
1985	Hamburq	Robert Xübner ilə oyun	3	0	3	4½:1½
	Belqrad	Ulf Andersson ilə oyun	2	0	4	4:2
	Moskva	Anatoli Karpov ilə 1985 Şahmat üsrə dünya çempionu adı uğrunda oyun	5	3	16	13:11
	Xilversyum	Yan Timman ilə oyun	3	1	2	4:2
1986	Bazel	Entoni Mayls ilə oyun	5	0	1	5½:½
	London/Leninqrad	Anatoli Karpov ilə 1986 Şahmat üsrə dünya çempionu adı uğrunda oyun	5	4	15	12½:11½
1987	Sevilya	Anatoli Karpov ilə 1987 Şahmat üsrə dünya çempionu adı uğrunda oyun	4	4	16	12:12
1989	Nyu-York	"Deep Thought" kompyuteri ilə oyun	2	0	0	2:0
1990	Nyu-York/Lion	Anatoli Karpov ilə 1990 Şahmat üsrə dünya çempionu adı uğrunda oyun	4	3	17	12½:11½
1993	London	PŞA versiyası üzrə Naycel Şort ilə 1993 dünya çempionu adı uğrunda oyun	6	1	13	12½:7½
1995	London	PŞA versiyası üzrə Vişvanatan Anand ilə 1995 dünya çempionu adı uğrunda oyun	4	1	13	10½:7½
1996	Filadelfiya	"Deep Blue" kompyuteri ilə oyun	3	1	2	4:2
1997	Nyu-York	"Deep Blue" kompyuteri ilə oyun	1	2	3	2½:3½
2000	London	PŞA versiyası üzrə Vladimir Kramnik ilə 2000 dünya çempionu adı uğrunda oyun	0	2	13	6½:8½
2003	Nyu-York	"Deep Junior" kompyuteri ilə oyun	1	1	4	3:3
	Nyu-York	"Deep Fritz" kompyuteri ilə oyun	1	1	2	2:2
2009	Valensiya	Anatoli Karpov ilə sürətli şahmat və blits oyunu				9:3

Şahmat olimpiadaları

Harri Kasparov 4 dəfə SSRİ, 4 dəfə isə Rusiya komandasının heyətində — ümumilikdə 8 dəfə şahmat olimpiadasında iştirak edib. 1980-ci ildəki olimpiadada o ehtiyatda olub, 1982-ci ildə ikinci taxtada — qalan altı olimpiadada isə birinci taxtada oynayıb^[7][9].

İl	Şəhər	Olimpiadanın mömrəsi	+	−	=	Nəticə	Komanda nəticəsi	Şəxsi nəticə
1980	Valletta	24-cü olimpiada	8	1	3	12-dən 9½	1	3
1982	Lüsern	25-ci olimpiada	6	0	5	11-dən 8½	1	3
1986	Dubay	27-ci olimpiada	7	1	3	11-dən 8½	1	1
1988	Saloniki	28-ci olimpiada	7	0	3	10-dan 8½	1	1
1992	Manila	30-cu olimpiada	7	0	3	10-dan 8½	1	1
1994	Moskva	31-ci olimpiada	4	1	5	10-dan 6½	1	17
1996	İrəvan	32-ci olimpiada	5	0	4	9-dan 7	1	2
2002	Bled	35-ci olimpiada	6	0	3	9-dan 7½	1	4