Kosovo

Kosova (), Kosovo (serb. Косово) və ya rəsmi adı ilə Kosova Respublikası (alb. Republika e Kosovës, serb. Република Косово) — Şərqi Avropada bölgə və eyni zamanda müstəqilliyi mübahisəli dövlət. Kosovo Balkan yarımadasında dənizə çıxışı olmayan ölkədir. Şimal və şərqdə Serbiya, cənub-şərqdə Şimali Makedoniya, cənub-qərbdə Albaniya, qərbdə isə Monteneqro ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Priştina şəhəri, ümumi sahəsi 10,887 kvadrat kilometrdir. Kosovo ərazisindəki alban çoxluğu Kosovo Respublikasının müstəqilliyinin dünya dövlətləri tərəfindən diplomatik tanınmasına cəhd edir. Serbiya isə bu bölgəni öz daxilində Kosovo və Metohiya muxtar vilayəti kimi tanıyır. Hazırda Kosovonun müstəqilliyini 101 ölkə tanıyıb. Azərbaycan Respublikası Kosovonun müstəqilliyini tanımamışdır.

Kosovanı tanıyan ölkələr (Yaşıl)

Kosovo
Republika e Kosovës
Bayraq Gerb
Himn: "Avropa"[1]
Tarixi
• BMGK 1244	10 iyun 1999
• ABKHM	16 fevral 2008
• Serbiyadan müstəqillik	17 fevral 2008
Rəsmi dilləri	Alban dili, serbcə
Paytaxt	Priştina
İdarəetmə forması	Parlamentli respublika
Prezident	Vjosa Osmani
Baş Nazir	Albin Kurti
Beynəlxalq Mülki nümayəndəsi	Pieter Feith (Avropa Birliyi Xüsusi Təmsilçisi)
Sahəsi
• Ümumi	10,887 km² km²
Əhalisi
• Əhali	1 847 708[2] nəfər (150-ci)
• Siyahıyaalma (2011)	1 739 825[3] nəf.
• Sıxlıq	159.5 nəf./km²
• Ümumi	9.412.034.299 $[4], 9.429.156.202 $[4]
ÜDM (nominal)
• Ümumi (2009)	$5.352 milyon dollar
• Adambaşına	$2,965 dollar
Valyuta	avro
ISO kodu	XK
BOK kodu	KOS
Telefon kodu	+383
Saat qurşaqları	UTC+01:00
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
Tək tərəfli bir iştirakdır. Kosovo, Eurozone rəsmi üzvü deyil.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kosovo

Tarixi

1389-cu ildəki Birinci Kosovo döyüşündən sonra bölgə I Murad tərəfindən Osmanlı imperiyasına keçmişdir. Osmanlı idarəçiliyi dövründə Kosovoya serblər yalnız 1878-ci ildəki Rus-Osmanlı müharibəsi dövründən sonra iddia irəli sürməyə başlamışdılar. 5 əsrdən çox Osmanlı imperiyasının nəzarətində qalan bu ərazi 1912-ci ildəki Birinci Balkan müharibəsi dövründə Serbiyaya ilhaq edilmişdir.

İkinci Dünya müharibəsində sonra isə Kosovo Yuqoslaviyaya bağlı bir əyalət statusunu almışdır. 7 aprel 1963-cü ildən Yuqoslaviya Federativ Sosialist Respublikası adlanan ölkə 1992-ci ildən etibarən parçalanmağa başlamışdır. Əvvəlcə Sloveniya, Xorvatiya, Makedoniya, Bosniya və Herseqovina Yuqoslaviya Federativ Sosialist Respublikasından ayrıldı. Bütün bu müddət ərzində Kosovo Yuqoslaviyanın tərkibində olur. 2003-cü ildə Yuqoslaviyanın adı Serbiya və Çernoqoriya olaraq dəyişdirilir. Ancaq parçalanma bununla da bitmədi. Bələ ki, 2006-cı il may ayının 21-i referendumda 55,5% səs çoxluğu ilə Monteneqro Serbiyadan ayrılıb müstəqil dövlət olur. Beləliklə keçmiş Yuqoslaviya ərazisinin parçalanması nəticəsində yaranan müstəqil dövlətlərin sayı 6-ya çatır, amma parçalanma davam edir və nəticədə 7-ci müstəqil dövlət Kosovo yaranır.

Coğrafiyası

Kosovanın fiziki xəritəsi

Balkan yarımadasında Kosovanın yerləşməsi

Kosovo Avropanın şərqindəki Balkan yarımadasının ortasında yerləşir. Qonşuları: cənubda Albaniya və Makedoniya Respublikası, şimalda Serbiya və qərbdə Monteneqrodur. Mərkəzi Priştina şəhəri olan ölkənin ərazisi 10.908 km²dir.^[5]

Əhali

1–15 aprel 2011-ci il siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən Kosovo əhalisinin sayı 1.739.825 nəfər (875.900 nəfəri kişilər, 863.925 nəfəri qadınlar) olmuşdur.^[3] Onlardan 661.586 nəfəri və ya 38,03 %-i şəhərlərdə, 1.078.239 nəfəri və ya 61,97 %-i isə kəndlərdə yaşayır.^[3]

Milli tərkib

Kosovo əhalisinin milli tərkibi^[6]

Etnik qrup	1948	1953	1961	1971	1981	1991
toplam əhali	733 034	815 908	963 988	1 243 693	1 584 440	1 956 196
alban	498 244	524 562	646 605	916 168	1 226 736	1 596 072
serb	176 718	189 869	227 016	228 264	209 798	194 190
türk	1 320	34 590	25 764	12 244	12 513	10 445
qaraçı	11 230	11 904	3 202	14 593	34 126	45 745
digər	45 522	54 983	61 401	72 424	101 267	109 744

Dil

Kosovo əhalisinin ana dilləri

Dil	Sayı, 2011 sa.[3]	Nisbəti, 2011 sa.
cəmi	1 739 825	100 %
albanca	1 644 865	94.54 %
boşnakca	28 989	1.67 %
serbcə	27 983	1.61 %
türkcə	19 568	1.12 %
qaraçıca	5 860	0.34 %
digər	10 308	0.59 %
a.d.g.[7]	2 252	0.13 %

Din

Kosovo əhalisinin etiqad etdiyi dinlər

Din	Etiqad edənlərin sayı, 2011 sa.[3]	Nisbəti, 2011 sa.
cəmi	1 739 825	100 %
islam	1 663 412	95.61 %
xristianlıq	64 275[8]	3.70 %
dinsiz	1 242	0.07 %
digər	1 188	0.07 %
c.v.i.[9]	7 213	0.41 %
d.e.g.[10]	2 495	0.14 %

Müstəqillik

Kosova Serbiyadan öz müstəqilliyini 2008-ci ilin fevral ayının 17-də elan etmişdir. Müstəqillik bəyannaməsini parlementdə baş nazir Haşim Taçi elan edib. Müstəqillik bəyannaməsinə görə "Kosova demokratik və çoxmillətli bir dövlət olacaq. Burada yaşayan serb və digər etnik azlıqların da bütün haqları qorunacaq".^[11]

Şəhərləri

Kosova bələdiyyə mərkəzləri:^[12]

1. Deçan (Deçan / Dečani)
2. Yakova (Gjakova / Đakovica)
3. Qloqovaç (Gllogoc / Glogovac)
4. Gilan (Gjilan / Gnjilane)
5. Dragaş (Sharri / Dragaš)
6. İstok (Istog / Istok)
7. Kaçanik (Kaçaniku / Kačanik)
8. Klina (Klina / Klina)
9. Kosovo Ovası (Fushë Kosova / Kosovo Polje)
10. Kameniçe (Kamenicë / Kosovska Kamenica)
11. Mitroviça (Mitrovica / Kosovska Mitrovica)
12. Leposaviç (Albaniku / Leposavić)
13. Liplan (Lipjani / Lipljan)
14. Nobırda (Novobërdë / Novo Brdo)
15. Kastriot (Kastrioti / Obilić)
16. Rahofça (Rahovec / Orahovac)
17. İpek (Pejë / Peć)
18. Poduyeva (Besiana / Podujevo)
19. Priştina (Prishtina / Priština)
20. Prizren (Prizren / Prizren)
21. Skenderay (Skënderaj / Srbica)
22. Ştimle (Shtime / Štimlje)
23. Ştırpçe (Shtërpca / Štrpce)
24. Suvareka (Theranda / Suva Reka)
25. Ferizaji (Ferizaji / Uroševac)
26. Viti (Vitia / Vitina)
27. Vıçıtırın (Vushtrri / Vučitrn)
28. Zubin Potok (Zubin Potoku / Zubin Potok)
29. Zveçan (Zveçan / Zvečan)
30. Malişova (Malisheva / Mališevo)
31. Yunik (Junik / Junik)
32. Mamuşa (Mamusha / Mamuša)
33. Elezhan (Hani i Elezit / Đeneral Jankovič)
34. Qraçaniça (Graçanicë / Gračanica)
35. Ranilug (Ranillug / Ranilug)
36. Parteş (Parteshi / Parteš)
37. Klokot (Kllokot / Klokot)
38. Şimali Mitroviça (Mitrovica — Veri / Kosovska Mitrovica — Sever)

Şəhər əhalisi

• Priştina: 571.123
• Prizren: 220.816
• Ferizovik: 197.741
• Yakova: 127.156
• İpek: 195.190
• Gilan: 191.595
• Mitroviça: 186.359
• Qloqovaç: 55,148
• Poduyeva: 48.526
• Kosova Ovası: 28.600

Həmçinin bax

• Kosovo müharibəsi
• Kosova Respublikası Milli Marşı