Alban təqvimi

Alban təqvimi — Qafqaz Albaniyasında istifadə olunmuş sivil və dini təqvim. Bu təqvimin varlığını ilk dəfə 1832-ci ildə Mariy Brosse irəli sürmüşdür.^[1] Ananiya Şirakatsiyə aid 114 nömrəli əlyazmaya istinad edən Brosse bu təqvimdə 12 ay olduğunu göstərir. Təqvim avqust ayından başlayırdı. Ayların adları həm Udi dilində həm də Fars dilində izah olunur. Paris, Tbilisi həmçinin İrəvanda saxlanılan 12 fərqli əlyazmada bu aylar sıralanmışdır. Utili tarixçi Ovannes İmastaserin (1047–1129) qeydlərinə əsasən qədim Alban və Gürcü təqvimləri 29 Avqustda başlayırdı. Bu təqvimin əsasında Udi təqvimi hazırlanmışdır.

Təqvim
Təqvim haqqında
Təqvim tipi	Günəş, Ay, Ay-Günəş
Təqvim dövrü		Uzun illərin daxil edilməsi
Digər təqvimlər
Armelin · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · Budda · Babil · Bizans · Vyetnam · Gilburd · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · Gürcü · Qədim yunan · Qədim Misir · Qədim hind · Qibti · Qədim Çin · Qədim fars · Qədim slavyan · Yəhudi · Zərdüşt · Hindistan · İnk · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · İrland · Çin · Kont · Malay · Mayya · Nepal · Yuli · Roma · Rumi · Simmetrik · Tamil · Tay Günəş · Tibet · Üçmövsümlü · Türkmən · Universal · Fransız · Xanaane · Xani · Çuçxe · İsveç · Şumer · Efiopiya · Yava · Yapon

Cənubi Qafqaz təqvimləri

Qədim Gürcü, Erməni və Alban təqvimlərindəki ayların adları bənzər olmuşdur.

Erməni dilində	Gürcü dilində	Alban dilində	Qriqorian təqvimi
նաւասարդ (navasardi)	Axaltslisa	Navasardos	Avqust
հոռի (horhi)	Seteli	T'ule	Sentyabr
սահմի (sahmi)	Teriati	Namos'	Oktyabr
տրէ (tre)	Tristini	Çil	Noyabr
քաղոց (kaqots)	Apani	Bokavon	Dekabr
արաց (aratz)	Novtzeni	Mare	Yanvar
մեհեկան (maxetsi)	Nivnçani	Boceone	Fevral
արեգ (areq)	İqaçay	J'qul	Mart
ահեկան (ahekan)	Vardupay	Bontoke	Aprel
մարերի (mareri)	Marçini	Orili	May
մարգաց (marqaç)	Bubas	Exna	İyun
հրոտից (hrotiç)	Kuraluban	Baxna	İyul

Aylar

Navasardun

Alban təqvimində ilk ay olmuşdur. Əslən orta pəhləvi dilində olub "yeni il" mənasına gəlir.

T'ule

Alban təqviminin ikinci ayı. T'ul — albanca olub, "şərablıq üzüm" deməkdir.^[2] Udi dilində də üzüm mənasına gəlir.^{[Qukasyan 1]}

Namos'

Alban təqviminin üçüncü ayı. Bu ad üçün iki ehtimal irəli sürülüb. Bir ehtimala görə o farsca ibadət mənasına gələn "namaz" sözündəndir, ikinci bir ehtimala görə isə bu yenə farsca olan "nəm" sözündən gəlir.

Çil

Təqvimin dördüncü ayıdır. Udi dilində "toxum" mənasına gəlir.^{[Qukasyan 2]}

Bokavon

Təqvimin beşinci ayı. Udi dilindəki "yığmaq, dərmək" mənasına gələn^{[Qukasyan 3]} "bok'sun" sözündən yarandığı güman edilir.^[3]

Altı və yeddinci aylar

Alban təqviminin altıncı və yeddinci aylarının mənası barədə etimoloji təklif irəli sürülməmişdir.

J'qul

Alban təqviminin səkkizinci ayıdır. Udi dilində "yaz, bahar" mənasına gəlir.^{[Qukasyan 4]}

Doqquz və onuncu aylar

Bu ayların adlarının mənası haqqında məlumat yoxdur və Udi dili ilə də açıqlanmır.

Exna

Alban təqviminin on birinci ayıdır. Udi dilində "ex" sözü "biçin" mənasına gəlir.^{[Qukasyan 5]}Gürcü və Erməni təqvimindəki paralel aylar da "biçin ayı" mənası verir.^[4]

Baxna

Alban təqviminin son ayıdır. Udi dilində be'q' sözü "günəş" mənasına gəlir.^{[Qukasyan 6]}

Mənbə

• Jost Gippert, Annual of Armenian Linguistics 9, 1988, 35–46.