Һыуыҡ тейеү
From Wikipedia, the free encyclopedia
Киҫкен һыуыҡ тейҙереү (ингл. common cold[8][9]) — өҫкө һулыш алыу юлының киҫкен шешеүенең клиник синдромы[10][11], ул башлыса танауға[12] тәьҫир итә һәм киҫкен респиратор инфекцияһы тип атала[13] һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә[14]. Тамаҡ, тамаҡ төбө һәм танау ҡыуышлығы[15] шешергә мөмкин. Ғәҙәттә, термин елһенеүгә[16] бәйле симптомдар буйынса фарингит, ларингит, ҡурылдай менән бер рәттән ҡулланыла[14]. Термин өҫкө тын юлдарының киҫкен респиратор вирус инфекцияһына ҡарата ҡулланыла[17][18][19]. Һалҡын тейеү тын юлдары менән ауырыуҙың еңел осраҡтарын билдәләү өсөн ҡулланылған традицион термин[20].
Һыуыҡ тейеү | |
Не имеет причиной | холод[d][1] |
---|---|
Медицина тармағы | семейная медицина[d], инфектология[d] һәм оториноларингология[d] |
Симптомы | кашель[d], больное горло[d], насморк[d], лихорадка[d], тиннитус[d], храп[d], баш ауыртыуы, чиханье[d] һәм заложенность носа[d] |
Лекарство, используемое для лечения | хлорид цинка[d][2], zinc gluconate[d][2], аскорбат натрия[d][2], фенилпропаноламин[d][2], Гвайфенезин[d][2], парацетамол[d][3][4] һәм Vicks VapoRub[d][5] |
Патогенды тапшырыу процесы | передача воздушным путём[d], капельная инфекция[d], контактная передача[d], прямая передача[d] һәм контактный путь передачи[d] |
ICD-9-CM | 460[6][7] |
ICPC 2 | R74 |
Код NCI Thesaurus | C78599[6] һәм C34500[6] |
Һыуыҡ тейеү Викимилектә |
Һыуыҡ тейҙереү төшөнсәһе вируслы йәки ҡатнаш этиологиялы инфекция һөҙөмтәһендә һулыш алыу юлдарының боҙолоуын дөйөмләштерә[21][22][23]. Элегерәк, һалҡын тейеү организмға һыуыҡ тейеү[24]арҡаһында, тип иҫәпләнгән, ә XX быуаттың тәүге яртыһында физиологик яҡтан яңы гипотезалар тәҡдим ителә[25][⇨], ләкин хәҙерге фәнгә һалҡын тейҙереүҙе 200-ҙән ашыу вирус тыуҙырыуы билдәле. Шул уҡ ваҡытта ҡайһы бер ауырыуҙар менән сирләү осраҡтарының күпселеге — риновирустар[26], ә бактериаль инфекция йоҡтороуҙың 5 % ғына асыҡлана[27]. Һалҡын тейеү йоғошло ауырыу булып тора[28].
Ғәҙәттә һыуыҡ тейеү сөскөрөү[29], танау тоноуы, тымау һәм дөйөм хәлһеҙлек һиҙеү рәүешендә сағыла. Пациенттарҙың яртыһына яҡыны тамаҡ[30] ауыртыуға зарлана, ә яҡынса 30 проценты йүткерә[22]. Һыуыҡ ваҡытында тән эҫелеге күтәрелеүе ғәҙәттә балаларға хас, өлкәндәрҙә һирәк осрай[31]. Балалар йылына уртаса 6—8 тапҡыр һалҡын тейҙерә, өлкәндәр — 2 йәштән 4-кә тиклем[22], ололар — 1 тапҡырҙан кәмерәк[32]. Ауырыуҙың оҙайлығы бер аҙнанан ике аҙнаға тиклем[22] булырға мөмкин, әммә ҡайһы берҙә симптомдар өс аҙнаға тиклем һаҡланырға мөмкин[31]. Сир үҙенән-үҙе үтә, ә дауалау ярҙам итеү өсөн генә кәрәк[33]. Әйткәндәй, дөйөм һалҡын тейҙереүҙе дауалауҙың йәки иҫкәртеүҙең һөҙөмтәле ысулдары юҡ[34], әммә әҙме-күпме еңеләйтеү өсөн һөҙөмтәле булған саралар бар[35].
Исеме һәм һыуыҡтың эҙемтәләре тураһында халыҡтың төрлө ышаныуҙарына ҡарамаҫтан, һалҡын тейҙереү инфекциялар арҡаһында барлыҡҡа килә. Һыуыҡ тейҙереү, артыҡ йылыныу, һалҡын йәки ямғырлы һауа торошо арҡаһында һыуыҡ тейҙереү ихтималлығы тураһында бер ниндәй ҙә дәлилдәр юҡ[36][37][38], һәм ҡайһы бер тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, һалҡын тейҙереү сиргә йоғонто яһамай[39][40]. Әммә һалҡын һауа һулау танау юлдарының локаль иммунитетын кәметә, инфекция йоҡтороу мөмкинлеген арттыра, тип фараз ителә[41][42][43].
Вирустар йоҡтороуҙың төп юлдары — уларҙың танауға йәки күҙгә эләгеүе[44]. Ҡул йыуыу, шул иҫәптән һабын менән, битлек кейеү яҡшы профилактик саралар булып тора, уларҙы мөмкин тиклем йышыраҡ алмаштырырға кәңәш ителә[45]. Сөскөрөү йәки йүткереү булған осраҡта респиратор гигиенаны үтәргә кәрәк. COVID-19 пандемияһы шарттарында социаль дистанция һәм үҙизоляция кеүек ҡәтғи рекомендациялар талап ителә[46].
Киҫкен назофарингит, киҫкен фарингит, киҫкен ларингит кеүек йоғошло ауырыуҙарҙы йыш ҡына киҫкен респиратор вируслы инфекция[8] фонында барлыҡҡа килгән йоғошло ауырыуҙар тип атайҙар[47]. Киҫкен һалҡын тейҙереү үҙ аллы күренеш булып тора һәм киҙеүҙән, бактериаль фарингиттан, киҫкен бактериаль синуситтан, аллергик риниттан һәм быума йүтәленән айырыла. Әммә ҡайһы берҙә һалҡын тейҙереү түбәнге тын юлдары ауырыуы, синусит, астманың киҫкенләшеүе йәки киҫкен отит менән ҡатмарлаштырылыуы мөмкин[48]. Әгәр һалҡын тейҙереү вирус инфекцияһы арҡаһында барлыҡҡа килһә, уға ОРВИ диагнозы бактериаль инфекция асыҡланһа, диагноз итеп ОРЗ[49] ҡуйыла. Йыш ҡына «иренгә һыуыҡ тейгән» тип ябай герпес атала, ул дөйөм һалҡын тейҙереү симптомдарына бәйле түгел[50]. Бынан тыш, хәүефле ауырыуҙар ваҡытында, атап әйткәндә, айырыуса балаларҙа, киҫкен респиратор вирус инфекцияһы менән бәйле осраҡтар килеп тыуа[51].