Балтас районы

Балтас районы (рус. Балтачевский район) — Башҡортостандағы муниципаль район. Административ үҙәге — Иҫке Балтас ауылы. Майҙаны — 1598 квадрат километр.

Балтас районы
Балтаc районы
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы	20 август 1930
Атамаһы	Иҫке Балтас районы, Старобалтачевский район, Балтас районы һәм Балтачевский район
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәк	Иҫке Балтас[1]
Административ-территориаль берәмек	Башҡортостан Республикаһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00[d] һәм YEKT
Халыҡ һаны	18 594 кеше (2021)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	102 метр
Сиктәш	Асҡын районы, Ҡариҙел районы, Тәтешле районы, Мишкә районы һәм Борай районы
Майҙан	1598 км²
Рәсми сайт	baltachmr.ru
Балтас районы Викимилектә

Географик урыны

Район Башҡортостан Республикаһының төньяғында, Өфөнән төньяҡҡа 220 км һәм Көйәҙе тимер юл станцияһынан (Пермь крайы) көньяҡ-көнсығышҡа табан 70 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Көнсығышта — Ҡариҙел һәм Асҡын, көнбайышта Борай, көньяҡта — Мишкә һәм төньяҡта — Тәтешле райондары менән сиктәш.

Ҡыҫҡаса тарихы

1930 йылдың 20 авгусында Иҫке Балтас районы булараҡ ойошторола, район составына Бөрө кантоны улустары инә, 1933 йылдың 20 сентябренән хәҙерге исемен йөрөтә. 1963 йылдың 1 февралендә бөтөрөлә, биләмәһе Борай районы составына индерелә. 1965 йылдың 4 ноябрендә яңынан ойошторола.

Билдәле шәхестәре

• Вәлинурова Лилиә Сабих ҡыҙы (29.05.1958), иҡтисадсы-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2004), профессор (2005). Рәсәй Федерацияһының (2010) һәм Башҡортостан Республикаһының (2006) атҡаҙанған фән эшмәкәре.
• Вәлиуллин Ҡәҙим Барый улы (24.10.1930), тарихсы-ғалим, юғары мәктәп ветераны. Тарих фәндәре докторы (1995), профессор (1996). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2006).
• Ғаянов Илдар Ихсан улы (19.03.1957) — рәссам, график. Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2004). Һәйтәк ауылынан.
• Ғәлләмов Наил Хафиз улы (12.04.1958), музыкант-педагог, Балтас балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
• Калитов Георгий Ғәйниәхмәт улы (7.09.1952) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2012), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1987), Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1995)^[3].
• Порсев Михаил Владимирович (2.11.1923—6.10.2005),  хеҙмәт алдынғыһы, 1940—1985 йылдарҙа «Златоуст машиналар эшләү заводы» берекмәһенең слесарь‑лекалолар яһаусыһы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1977). Покровка ауылынан (хәҙер бөткән).
• Саяпов Тимер Шәймөхәмәт улы (31.03.1914—17.07.2011), тарихсы-ғалим, совет комсомол, партия, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. Тарих фәндәре кандидаты (1969). Башҡорт АССР-ының 2—4-се һәм 7-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. 1965 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1975). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1949, 1971) кавалеры. Үрге Ҡарыш ауылынан.
• Хәмәев Вәғиз Хәмәй улы (24.11.1938—25.04.2003), ғалим-химик-технолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1982), профессор (1983). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған химигы (1998), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1983). Көнтүгеш ауылынан^[4].
• Шакиров Үлмәҫ Шакир улы (20.12.1923—20.08.1998), Бөйөк Ватан һуғышы яугире, уҡсылар полкының взвод командиры ярҙамсыһы, өлкән сержант. Советтар Союзы Геройы (1944). Аҫау ауылынан.

Халҡы

Халыҡтың уртаса тығыҙлығы — 15,5 кеше/ км². Районда 15 ауыл Советы, 79 ауыл торама пункты, иң ҙурҙары: Иҫке Балтас (5,6 мең кеше), Һәйтәк (0,7 мең), Көндәшле (0,6 мең) ауылдары.

Милли составы

2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ һанын иҫәпкә алыу мәғлүмәттәре буйынса: башҡорттар — 51,1 %, татарҙар — 31,2 %, мариҙар — 12,6 %, урыҫтар — 2,5 %, удмурттар — 2,3 %, башка — 0,3 %^[5].

Халыҡ һаны

Халҡы (мең кеше): 1939 й. — 49,1; 1959 — 39,3; 1989 — 24,9; 2002 — 24,7; 2010 — 21,6.

Халыҡ иҫәбе
2002[6]	2008[7]	2009[8]	2010[9]	2012[10]	2013[11]	2014[12]	2015[13]
24 695	↘23 569	↘23 345	↘21 623	↘20 889	↘20 385	↘19 791	↘19 521
2016[14]
↘19 217

5000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

2010

2016

1939 йылдан башлап халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса районда даими йәшәгән халыҡ һаны (кеше):

Йыл Халыҡ һаны 1989 24 995 [15] 2002 24 695 [16] 2008 23 569 [17] Йыл Халыҡ һаны 2009 23 345 [18] 2010 21 623 [19] 2012 20 889 [20] Йыл Халыҡ һаны 2013 20 385 [21] 2014 19 791 [22] 2015 19 521 [23] Йыл Халыҡ һаны 2016 19 196 [24] 2017 18 981 [25] 2021 18 594 [2]