Йәнәсәй

Йәнәсәй (рус. Енисей, боронғо төрки (𐰚𐰢) Кeм, эвенк. Ионесси «ҙур һыу»^[1], хак. Ким, тыв. Улуг-Хем «бөйөк йылға», нен. Енся’ ям’) —Көнсығыш Себерҙәге ҙур йылға. Рәсәй Федерацияһының Красноярск крайы, Тыва һәм Хакасия республикалары территориялары буйлап аға. Төньяҡ Боҙло океандың Кара диңгеҙенә ҡоя. Йәнәсәй — Көнбайыш һәм Көнсығыш Себер араһында тәбиғи сик булып тора.

Йәнәсәй
эвенк. Ионесси, хаҡ. Ким, тув. Улуг-Хем
Ҡыҙыл ҡалаһы эргәһендә Оло Йәнәсәй (һулда) һәм Кесе Йәнәсәйының ҡушылған урыны
Характеристика
Оҙонлоғо	3487 км
Бассейн	2 580 000 км²
Һыу сығымы	19 800 м³/с
Һыу ағымы
Инеше    (B)	ҡушылған йылғалар: Оло Йәнәсәй менән Кесе Йәнәсәй
· Бейеклеге	619,5 м
· Координаталар	51°43′41″ с. ш. 94°27′07″ в. д.HGЯO
Тамағы	Кара диңгеҙе
· Бейеклеге	0 м
· Координаталар	71°49′46″ с. ш. 82°42′57″ в. д.HGЯO
Йылға ауышлығы	0,15 м/км
Урынлашыуы
Һыу бассейны	Кара диңгеҙе
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Регион	Тыва, Красноярск крайы, Хакасия
РДҺР	17010300112116100000014
инеше тамағы
инеше тамағы
Йәнәсәй Викимилектә

География

Йәнәсәй бассейны

Саян-Шушенск ГЭС-ы

Ҡыҙыл ҡалаһында Оло Йәнәсәй һәм Кесе Йәнәсәй йылғалары ҡушылған урында башлана. Был урындан оҙонлоғо — 3487 км, Кесе Йәнәсәй инешенән алып — 4287^[2] км, Оло Йәнәсәй инешенән алып — 4092 (4123)^[3] км. Бассейн майҙаны — 2580 мең км².

Инешендә һыу сығымы — 1009 м³/с^[4], Саяногорск тирәһендә — 1484 м³/с^[5], Красноярск ГЭС-ында — 2723 м³/с^[6], Красноярск тирәһендә — 2864 м³/с^[7], Енисейск тирәһендә — 7724 м³/с^[8], Подкаменная Тунгуска ҡушылдығы ҡойған урында — 10768 м³/с^[9], Игарка янында — 18395 м³/с тәшкил итә^[10].

Тамағында уртаса йыллыҡ һыу сығымы — 19 800 м³/с.

Төп ҡушылдыҡтары:

• һул — Хемчик, Кантегир, Абакан, Кемь, Кас, Сым, Дубчес, Елогуй, Турухан, Кесе Хета, Оло Хета, Танама, Грязнуха;
• уң — Ус, Кебеж, Туба, Сыда, Сисим, Мана, Кан, Ангара, Оло Пит, Подкаменная Тунгуска, Бахта, Түбәнге Тунгуска, Курейка, Хантайка, Дудинка^[11] ref name="tatarka">Angara At Tatarka, R-Arcticnet V4.0</ref>^[12].

Ҡалалары: Ҡыҙыл, Шагонар, Саяногорск, Минусинск, Абакан, Дивногорск, Красноярск, Сосновоборск, Железногорск, Лесосибирск, Енисейск, Игарка, Дудинка.

Йәнәсәй — Красноярск крайының мөһим һыу юлы (Саяногорсктан тамағына тиклем, 3013 км). Төп порттары һәм пристандәре: Абакан, Красноярск, Стрелка, Маклаково, Енисейск, Туруханск, Игарка, Усть-Порт. Игаркаға тиклем диңгеҙ суднолары күтәрелә.

Гидроэлектростанциялар: Саян-Шушенск, Майна, Красноярск.