Кибернетика

Киберне́тика (от бор. юнан. κυβερνητική  «идара итеү сәнғәте»^[4]) — ҡатмарлы идара итеү системаларында, шул иҫәптән машиналар, тере организмдар йәки йәмғиәттә, информация алыу, һаҡлау, үҙгәртеү һәм тапшырыуҙың дөйөм законлылыҡтары тураһындағы фән^[5].

Кибернетика
Кем хөрмәтенә аталған	штурман[d]
Алдағы	теория управления[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы	Норберт Винер[d][1][2][3]
Кибернетика Викимилектә

Күҙәтеү

«Кибернетика» терминын башлап фәндә ҡулланышҡа Ампер үҙенең «Опыт о философии наук, или аналитическое изложение естественной классификации всех человеческих знаний» (беренсе китабы 1834 йылда, икенсеһе 1843 йылда сыға) тигән фундаменталь хеҙмәтендә индерә. Андре Мари Ампер кибернетиканы граждандарына төрлө байлыҡ-мөмкинлектәр тыуҙырыусы дәүләт менән идара итеү тураһында фән тип билдәләй. Кибернетиканың хәҙерге ваҡыттағыса аңлатмаһын тәү башлап Норберт Винер 1948 йылда бирә: кибернетика — идара итеү процесстары һәм мәғлүмәтте машиналарҙа, тере организмдарҙа һәм йәмғиәттә тапшырыуҙың дөйөм законлылыҡтары тураһында фән^[6].

Пример кибернетического мышления. С одной стороны, компания рассматривается в качестве системы в окружающей среде. С другой стороны, кибернетическое управление может быть представлено как система.

Кибернетика кире элемтә , ҡара йәшник һәм концепттарҙың сығарылмаларының (производный)( идара итеү һәм тере организмдарҙа , машиналарҙа һәм ойошмаларҙа, шулай уҡ үҙ-үҙеңде ойоштороуҙағы) коммуникацияһын өйрәнеүҙе үҙ эсенә ала. Ул иғтибарҙы шуға йүнәлтә- берәй нимә (һанлы, механик йәки биологик сифатлы) мәғлүмәтте эшкәрткәндә уның тәьҫирен тоя, тәүге ике мәсьәләне яҡшыраҡ сисер өсөн үҙгәрә, йәки уны үҙгәртеп була ^[7]. Стаффорд Бир уны эффектив ойоштороу фәне тип атай , ә Гордон Паск был билдәләмәне киңәйтә- унда «төрлө сығанаҡтарҙан булған» мәғлүмәт ағымын ( йондоҙҙарҙан башлап, мейегә тиклем) индерә.

1956 йылда кибернетикаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе булған Л. Куффиньяль (англ.) тәҡдим иткән билдәләмә буйынса кибернетика — «хәрәкәттең эффектлылығын тәьмин итеү сәнғәте »^[8].

Тағы бер билдәләмәне Льюис Кауфман (англ.) тәҡдим итә: «Кибернетика — үҙ-үҙҙәре менән тәьҫир итешеүсе һәм үҙ-үҙҙәрен тыуҙырыусы системалар һәм процесстарҙы тикшереп, өйрәнеү».

Ожегов һүҙлеге буйынса: «Кибернетика — наука об общих закономерностях процессов управления и передачи информации в машинах, живых организмах и обществе».^[9]

Хәҙерге заман кибернетикаһы , идара итеү системалары, электр сынйыры теорияһы, машиналар төҙөү, математик моделләштереү, математик логика, эволюцион биология, неврология, антропология кеүек төрлө өлкәләрҙә тикшеренеүҙәрҙән тыуған . Был тикшеренеүҙәр 1940 йылда, башлыса Мэйси конференцияларында (англ.) (ғалимдарҙың осрашыуҙары) барлыҡҡа килгән.

Тикшеренеүҙең башҡа өлкәләре , кибернетиканың үҫешенә тәьҫир иткән йәки уның тәьҫирендә үҫешкән идара итеү теорияһы, уйындар теорияһы , системалар теорияһы ( кибернетиканың математик аналогы), психология (бигерәк тә нейропсихология, бихевиоризм, тирә-йүнде күреп белеү психологияһы- познавательная психология) һәм философия.

Билдәле ғалимдар

• Ампер, Андре Мари (1775—1836)
• Вышнеградский, Иван Алексеевич (1831—1895)
• Норберт Винер (Norbert Wiener) (1894—1964)
• Уильям Эшби (Ashby) (1903—1972)
• Хайнц фон Фёрстер (1911—2002)
• Клод Шеннон (1916—2001)
• Грегори Бейтсон (1904—1980)
• Клаус, Георг (1912—1974)
• Китов, Анатолий Иванович (1920—2005)
• Ляпунов Алексей Андреевич (1911—1973)
• Глушков Виктор Михайлович (1923—1982)
• Бир Стаффорд (1926—2002)
• Берг, Аксель Иванович (1893—1979)
• Тихонов, Андрей Николаевич (1906—1993)
• Соболев, Сергей Львович (1908—1989)
• Полетаев, Игорь Андреевич (1915—1983)

Ҡарағыҙ

Викиһүҙлек логотипы

Викиһүҙлектә «кибернетика» мәҡәләһе бар

• Информация
• Управление
• Кибернетический подход
• Винер, Норберт
• Бир, Энтони Стаффорд
• Общая теория систем
• Платон