Марганец

Ма́рганец — химик элементтарҙың периодик системаһында етенсе төркөмдөң өҫтәмә төркөмсә, дүртенсе периодындағы 25-се химик элемент. Mn (лат. Manganum) символы менән билдәләнә. Ер ҡабығында, алюминдан ҡалышып, иң таралған элемент. Марганецтын ябай матдәһе (CAS-номеры: 7439-96-5) — аҡ көмөш төҫлө, ҡаты, мурт металл.

25 Хром ← Марганец → Тимер Mn ↓ Tc Элементтарҙың периодик системаһы 25Mn
Ябай матдәнең тышҡы күренеше
аҡ көмөш төҫлө, ҡаты, ыуалыусан металл
Атом үҙенсәлектәре
Исеме, символы, номеры	Марганец / Manganum (Mn), 25
Атом массаһы (моляр массаһы)	54,938045(5)[1] а. м. б. (г/моль)
Электрон конфигурация	[Ar] 3d5 4s2
Атом радиусы	135 пм
Химик үҙенсәлектәре
Ковалент радиус	117 пм
Ион радиусы	(+7e) 46 (+2e) 80 пм
Электроотиҫкәрелек	1,55 (Полинг шкалаһы)
Электрод потенциалы	-1,180 В
Окисланыу дәрәжәһе	7, 6, 5, 4, 3, 2, 0, +1
Ионлашыу энергияһы (первый электрон)	716,8 (7,43) кДж/моль (эВ)
Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре
Тығыҙлыҡ (н. ш.)	7,21 г/см³
Иреү температураһы	1 517 K
Ҡайнау температураһы	2 235 K
Иреү йылылығы	13,4 кДж/моль
Парға әйләнеү йылылығы	221 кДж/моль
Моляр йылы һыйышлығы	26,3[2] Дж/(K·моль)
Моляр күләм	7,39 см³/моль
Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе
Рәшәткә структураһы	кубическая
Рәшәткә параметры	8,890 Å
Дебай температураһы	400 K
Башҡа характеристикалар
Йылы үткәреүсәнлек	(300 K) 6,87[3] Вт/(м·К)

25	Марганец
Mn 54,938
3d54s2

Ер ҡабығында таралыуы

Марганец ер ҡабығында таралыуы буйынса элементттар араһында 14-се урында тора. Тимерҙән һуң ер ҡабығында булған икенсе ауыр металл (ер ҡабығының 0,03 % атомдары).

Рәсәйҙә дефицит сеймал. Ятҡылыҡтар: «Усинское» (Кемерово өлкәһе), «Полуночное» (Свердловск өлкәһе), «Порожинское» (Красноярск крайы), «Южно-Хинганское» (Еврей автномиялы өлкәһе),, «Рогачёво-Тайнинская» площадь һәм «Северо-Тайнинское» поле (Архангельск өлкәһе).

Марганец минералдары

• пиролюзит MnO₂•xH₂O, иң таралған минерал(составында 63,2 % марганец);
• манганит (бурая марганцевая руда) MnO(OH) (составында 62,5 % марганец);
• браунит 3Mn₂O₃•MnSiO₃ (69,5 % марганца);
• гаусманит (Mn^IIMn₂^III)O₄;
• родохрозит (марганцевый шпат, малиновый шпат) MnCO₃ (47,8 % марганца);
• псиломелан mMnO • MnO₂ • nH₂O (45-60 % марганца);
• пурпурит Mn³⁺[PO₄], (36,65 % марганца).

Алыу

• Алюминотермия ысул менән, восстанавливая оксид Mn₂O₃, образующийся при прокаливании пиролюзита:

${\displaystyle {\mathsf {4MnO_{2}\rightarrow 2Mn_{2}O_{3}+O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Mn_{2}O_{3}+2Al\rightarrow 2Mn+Al_{2}O_{3}}}}$

• электролиз.