Мөрсәлим

Мөрсәлим (рус. Мурсалимкино), боронғо исеме Ҡалмаҡҡол — Башҡортостандың Салауат районындағы Мөрсәлим ауыл Советы үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 2203 кеше^[2]. Почта индексы — 452485, ОКАТО коды — 80247847001.

Ауыл
Мурсалимкино башҡ. Мөрсәлим
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат
Ауыл биләмәһе	Мөрсәлим ауыл Советы
Координаталар	55°02′18″ с. ш. 58°33′52″ в. д.HGЯO
Ауыл с	2004 йылдан
Халҡы	↘2203[1] кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452485
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 847 001
ОКТМО коды	80 647 447 101
ГКГН номеры	0800244
Мурсалимкино

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 50 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мөрсәлим): 1 км

Мөрсәлим ауылы Әй йылғаһы ҡушылдығы Олөйөр йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 50 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Мөрсәлим ауылына XIX быуаттың 1-се яртыһында Троицк өйәҙе Түбәләҫ улусы Ҡалмаҡҡол ауылы аҫаба башҡорттары үҙ ерҙәрендә Мөрсәлим утары булараҡ нигеҙ һалған. Тәүге төпләнеүсе Мөрсәлим Ҡалмаҡҡолов исеме менән аталған.

XX быуаттың 30‑сы йылдарында Мөрсәлим халҡы иҫәбе XVIII быуаттың 2-се яртыһында нигеҙләнгән Ҡалмаҡҡол ауылы халҡы менән бергә алынған.

Мөрсәлим Ҡалмаҡҡолов (1746—1814), уның 1787 йылғы өлкән улы Ҡунаҡкилде (Ҡунаҡкилденең улдары Мөхәмәтша, Мөхәмәтшәриф), 1796 йылғы икенсе улы Хисаметдин Мөрсәлимов 8 ауылды үҙ эсенә алған Түбәләҫ улусының 2-се йорто старшинаһы вазифаһын башҡарғандар. Мөрсәлимдең тағы ла Әбделхалиҡ, Әбделнасир, Әбләис, Сиражетдин исемле улдары булған^[3][4][5].

Мөрсәлим менән Ҡалмаҡҡол ауылдары Себер даруғаһы Түбәләҫ улусы Урал аръяғы өлөшө биләмәләрендә урынлашҡан 4-се Башҡорт кантонының 2-се бүлексәһе йорт старшинаһы Ҡунаҡкилде Мөрсәлимов командаһына ҡараған.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1765	Түбәләҫ улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	19-сы йорт	4-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	19-сы йорт	4-се Көнбайыш (Тау арты) командаһы	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	2-се йорт	5-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	7-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Нәсибаш улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	Ҡалмаҡҡол улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Ҡалмаҡҡол улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Ҡалмаҡҡол ауыл советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Ҡалмаҡҡол ауыл советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1989	Мөрсәлим ауыл советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Мөрсәлим ауыл советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XX быуаттағы үҫеше

XIX быуат аҙағында Рәсәйҙә Транс-Себер магистрале проекты эсендә Ҡалмаҡҡол ауылы эргәһенән Һамар-Златоуст (хәҙер Көньяҡ‑Урал) суйын юлы һалына. Ҡалмаҡҡолдан 2 саҡрымда урынлашҡан ике генә йорттан торған Мөрсәлим утары урынында 1920 йылда 24 йорттан торған Мөрсәлим тимер юл станцияһы барлыҡҡа килә^[6]. 1989 йылдан Мөрсәлим тип йөрөтөлә башлай, 2005 йылдан хәҙерге статусҡа эйә.

1906 йылда Ҡалмаҡҡол һәм Мөрсәлим ауылдарында мәсет, һыу тирмәне, бакалея кибете була.

Ике тиҫтә йылға яҡын (1980—2000 йылдарҙа) Мөрсәлим ит комбинаты эшләне^[7].

Мөрсәлим аша Транс-Себер тимер юлы үтә, 2000 йылдарҙа яңы тимер юл вокзалы төҙөлә. Бөгөн бында нефть базаһы, эзбизташ заводы, «Башкиравтодор» предприятиеһы эшләй. 2008—2009 йылдарҙа участка дауаханаһына капиталь ремонт эшләнә, заманса медицина техникаһы менән йыһазландырыла. Әлеге ваҡытта ауылда урта мәктәп, балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы, Мәҙәниәт йорто, мәсет бар. Үҙәк урамдарҙа асфальт түшәлгән, һыу колонкалары бар. Мөрсәлим — Түбәләҫ ауылдары араһында газ үткәрелгән берҙән-бер ауыл.

Халыҡ һаны

Мөрсәлимдә башҡорттар, урыҫтар, татарҙар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	380
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	385
1959 йыл 15 ғинуар	551
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	2316
2002 йыл 9 октябрь	2522
2010 йыл 14 октябрь	2203	1027	1176	46,6	53,4

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Мөфлиханов Аҡшур Суфуат улы (24 сентябрь 1931 йыл — 23 август 2016 йыл) — ауыл хужалығы эшмәкәре. 1961 йылдан Салауат районының XXI партсъезд исемендәге колхозы рәйесе, 1979—1982 йылдарҙа район ауыл хужалығы идаралығының баш агрономы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры.

Урамдары

• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Муса Йәлил урамы (рус.  Мусы Джалиля (улица)
• Урман урамы (рус.  Лесная (улица)
• Төҙөлөш урамы — (рус.  Строительная (улица)
• Илдус Әхмәҙиев урамы (рус.  Ильдуса Ахмадиева (улица)
• Тыныслыҡ урамы (рус.  Мира (улица)
• Дуҫлыҡ урамы (рус.  Дружбы (улица)
• Зәки Вәлиди урамы — (рус.  Заки Валиди (улица)
• Ҡояшлы урамы (рус.  Солнечная (улица)
• Сафуан Әлибай урамы (рус.  Сафуана Алибаева (улица)
• Шишмә урамы (рус.  Родничковая (улица)
• Тимер юл урамы — (рус.  Железнодорожная (улица)
• Рәми Ғарипов урамы (рус.  Рами Гарипова (улица)
• Салауат урамы (рус.  Салавата (улица)
• Зәйнәб Биишева урамы (рус.  Зайнаб Биишевой (улица)^[8]

. Һәм тағы 28 урам.

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар: Мәсет тауы

Йылға-күлдәр:

• Олөйөр, Мәсет

Шишмәләр:

• Илһам шишмәһе

Ялан-бесәнлектәр:

• Ягодный

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Бөйөк Ватан һуғышынан әйләнеп ҡайтмаған яугирҙәр

Мәғлүмәт сығанаҡтары.

1. Хәтер китабында Салауат районы яугирҙәре, Память Башкортостан. Книга 17. Салаватский район, 1-102 с..

Яу яланынанда йәки госпиталдә үлеп ҡалғандар.

Шәрифе, исеме, атаһы исеме	Тыуған йылы	Үлгән йылы	Ҡыҫҡаса мәғлүмәт
Әһлиуллин Әхләм Сабирйән улы	__.__.1925	05.02.1943	яраланған, госпиталдә үлгән, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. ОБД Мемориал сайтында. Чкалов (Ырымбур) өлкәһе, Ҡыуандыҡ районы, Ҡыуандыҡ станцияһында ерләнгән. -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->

Хәбәрһеҙ юғалғандар

Шәрифе, исеме, атаһы исеме	Тыуған йылы	Юғалған йылы	Ҡыҫҡаса мәғлүмәт
Әхмәтов Маннаф Әхмәт улы	__.__.1911	. .1943	рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. ОБД Мемориал сайтында
Әхмәтшин Нурмөхәмәт Әхмәт улы	__.__.1911	. .1941	хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. ОБД Мемориал сайтында
Әҙһәмов Фуат Ғәлим улы	. . 1912	хххх йыл	рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. ОБД Мемориал сайтында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->
улы	хххх йыл	хххх йыл	Хәтер китабында -->

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Ҡыуаҡан
• Түбәләҫ

Мөрсәлим ваҡытлы матбуғатта

• Мөрсәлим мәктәбенең VIII синыф уҡыусыһы Регина Москвичёва Рәсәй Федерацияһы Президенты Владимир Путиндан футболка алды. «Йәншишмә» гәзите, 2015 йыл, 31 июль(недоступная ссылка)
• Абдуллина М. Ф. Һөйкөмлө кешеләр (Мөфтәхетдин Низамов менән Александра Рузе ғаиләһе тураһында) — Йәшлек, 2011 йыл, 4 июнь, 12 бит
• Шәмсетдинов Я. М. Ырыуым — Түбәләҫ — Ағиҙел, 2002, 2-се һан, 172—178 бб.

Һылтанмалар

• Мөрсәлим // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. 522 б.
• История д. Баш-Ильчикеево 2022 йыл 31 март архивланған.
• Карта с. Мурсалимкино. Улицы
• Мөрсәлим // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Исследовательская работа на тему: «История образования с. Мурсалимкино»
• МУРСАЛИМКИНО 2020 йыл 20 сентябрь архивланған.
• Мөрсәлимгә яңы мәҙәниәт йорто кәрәк
• Мөрсәлим ауылында Күп функциялы клуб асыу тантанаһынан күренештәр. Видео

Әҙәбиәт

• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)

История деревни Калмакуловово (Мурсалимкино)

• Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991
• И. М. Гвоздикова. Салават Юлаев. Следственные материалы. Уфа, 1992
• Салават Юлаев (энциклопедия). Уфа: Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 2004, с. 345
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 144—145 с. (д. Калмаккулово)
• Ахмадиев Б. Х., Гафаров Х. А., Гибадуллин В. Г. На земле легендарного Салавата. Уфа, 1988.