Сарман

Сарман — Татарстан Республикаһындағы ауыл, Сарман районының һәм Сарман ауыл биләмәһенең үҙәге.

Сарман
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Сарман районы[1] һәм Сармановское сельское поселение[d][1]
Административ-территориаль берәмек	Сармановское сельское поселение[d][1]
Халыҡ һаны	7134 кеше (2021)[2]
Почта индексы	423350

Географияһы

Бөгөлмә тимер юл станцияһынан 110 км төньяҡтараҡ, Минзәлә йылғаһы буйында урынлашҡан.

Тарихы

Сарман — Байлар улусы Салағош түбәһе башҡорттарының ауылы.

1800 йылда Генераль межевание тамамланғас, ауыл берләштерелгән Ҫарайлы-Мең—Байлар улусының үҙәге булып китә. Ике ырыу ерҙәрен берләштереү халыҡ араһында ҡаршылыҡ тыуҙыра^[3]. Һуңыраҡ ауыл Әлмәт Мулла улусының үҙәге була^[4].

1795 йылда 27 йортта 158 башҡорт, ә бишеһендә — 49 типтәр теркәлгән. 1816 йылда 47 йортта — 270 ир енесле башҡорт һәм 27 ир енесле типтәр, ә 1834 йылда 67 йортта — 413 ир енесле башҡорт һәм 40 ир енесле типтәр иҫәпләнгән. 1859 йылда 923 башҡорт һәм типтәр теркәлгән^[4].

1912 йылғы йорт-ара иҫәп алыу мәғлүмәттәре буйынса ауылда 381 ихатала 1955 башҡорт йәшәгән. Халыҡ арпа, һоло, борай, борсаҡ, бойҙай, тары һәм бәрәңге үҫтергән, 2419 баш мал, шул иҫәптән 472 ат, 436 һыйыр, 1351 һарыҡ һәм 160 кәзә аҫраған. Ауылда ике тирмән, тимерлек, 7 кибет, икмәк магазины, баҙар булған^[4].

XIX быуат уртаһынан ауылда ике мәсет һәм улар янында мәктәп булыуы билдәле^[4].

1920 йылдан Татар АССР-ының Минзәлә, ә 1921 йылдан — Саллы кантоны составына керә. 1930 йылдың 10 авгусынан — Сарман районы үҙәге^[5].

Сарман ауылында башҡорттарҙың монгол-татар илбаҫарҙарына ҡаршы көрәшен тасуирлаған Биксура^[6] тураһында риүәйәт яҙып алына^[4].

Билдәле шәхестәре

• Әхмәҙиев Аҙһар Мөхәмәтша улы (1915—17.06.2007), тренер. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1963—1966 йылдарҙа мотоспорт буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1967), Бөтә Союз (1964) һәм республика (1955) категорияһындағы судья, СССР-ҙың почётлы судьяһы (1979). 1-се һәм 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985, 1945), Ҡыҙыл Йондоҙ (1944) ордендары кавалеры^[7].

Халыҡ

1795	1859	1897	1920	1926	1938	1949	1958	1970	1979[5]
207	923	1521	2056	1727	2671	1720	2096	2587	5096

Халыҡ иҫәбе
1989[8]	2002[9]	2010[10]	2013
5374	↗6327	↗7153	↗9043

Инфраструктураһы

Сарман халҡы игенселек һәм малсылыҡ менән шөғөлләнә. Ауылда һөт, спирт-араҡы заводтары бар. Урта, спорт, сәнғәт һәм музыка мәктәптәре, гимназия, район мәҙәниәт йорто эшләй^[5].