Скворчиха (Ишембай районы)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Скворчиха (рус. Скворчиха, халыҡ телендәге башҡортса атамаһы Ҡолан) — Башҡортостан Республикаһының Ишембай районындағы ауыл. Скворчиха ауыл Советының административ үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 459 кеше булған[4]. Почта индексы — 453226, ОКАТО коды — 80 231 870 001.
Remove ads
Тарихы
1735—1740 йылдарҙағы башҡорт ихтилалдарында юрматы ырыуы башҡорттары әүҙем ҡатнаша. Баш күтәргән халыҡ юлбашсылары рәтендә юрматы батырҙары ла була. Мәҫәлән, легендар Ҡараһаҡал (Миңлеғол Юлаев) исеме бөтә Башҡортостанға билдәле. Ихтилал барышында тиҫтәләрсә башҡорт ауылдары, шул иҫәптән Тор йылғаһы буйындағы ауылдар ҙа юҡ ителә. Заводчиктар һәм помещиктарға башҡорт ерҙәрен арзан ғына хаҡҡа ҡулға төшөрөү мөмкинлеге тыуа.
Әлеге ваҡытта Скворчиха тип йөрөтөлгән ауылға 1742 йылда[5], башҡа сығанаҡтар буйынса (Энциклопедия «Башкортостан») XIX быуаттың беренсе яртыһында Верхотор заводына ҡараған ауыл булараҡ нигеҙ һалынған тип иҫәпләнә.
Ауыл исемен Стәрлетамаҡтан помещик ҡатыны Т. О. Скворцова исеме менән бәйләйҙәр (һәм Татьяновка, Осиповка исемдәрен дә). Ул Кинйәкәй ауылы башҡорттарынан Ергәбушты (Юргашка) йылғаһы буйында ерҙәр һатып ала. Ауылдың «Алаҡолан» исеме менән аталып йөрөтөлгәне («ала һәм ҡолон» һүҙҙәренән) ауылдан 2 км төньяҡтараҡ аҡҡан Ҡолан йылғаһы исеменән килә. Әле лә бындағы башҡорттар ҙа, урыҫтар ҙа ауылды Ҡолан тип атай.
Скворчиха (Алакулан) ауылы ревизия документтары буйынса (8 ревизия, 138 бит):
«Тысяча восемь сот тридцать четвертого года апреля первого дня Оренбургской губернии Стерлитамакского уезда при судний к Верхоторскому медеплавильному заводу деревни Скворчихи (которая именовалась Алакуланом) госпожи штатс-дамы Ея Императорского Величества и кавалерственной дамы Екатерины Александровны Пашковой о состоящих мужского и женского пола направе помещечьих крестьян»[6].
Революцияға тиклем бында сиркәү приходы училищеһы, земство мәктәбе була. Ауыл кешеләре Верхотор заводына ағас күмере әҙерләргә тейеш була, бынан тыш улар ер эшкәртә, мал-тыуар аҫырай, умартасылыҡ менән шөғөлләнә.
1906 йылда бакалея лавкаһы, тирмән, икмәк һаҡлай торған магазин, бәләкәй сиркәү була.
1930—1990 йылдарға тиклем ауыл халҡы башлыса колхозда эшләй (1930- Сталин исемендәге, һуңыраҡ унан Ворошилов, «Пламя», «Новая заря» айырылып сыға; 1956- «Путь к коммунизму», 1962—1992 йылдарҙа- «Родина» колхозы, 2000—2007 йылдарҙа -СПК «Родина», 2007 йылда ул банкрот тип иғлан ителә).
Remove ads
Хәҙерге осор
Ауылда ике ҡатлы урта мәктәп (өлкән кластар автобустар менән ҡалаға йөрөтөлә), «Ромашка» балалар баҡсаһы, клуб, китапхана эшләй. 4 таҡта ярыу цехы бар. А.Привалов крәҫтиән хужалығы Ишембай районында иң уңышлы эшләгән хужалыҡтарҙың береһе тип иҫәпләнә. Бында башлыса Кинйәкәй һәм Скворчиха ауылы кешеләре эшләй.
Скворчиха мәктәбе тарихынан
1890 йылда ауылда земство мәктәбе асыла. 1919 йылда ул беренсе баҫҡыс берҙәм хеҙмәт мәктәбе тип йөрөтөлә башлай. 1932 йылдан- колхозсы йәштәр мәктәбе, 1934 йылдан — тулы булмаған урта мәктәп, 1992 йылдан — урта мәктәп статусын ала. 1993 йылда ауылда ике ҡатлы кирбес мәктәп төҙөлә. Мәктәптә мәктәпкәсә белем биреү төркөмө эшләй.
Мәктәп директорҙары:
Акшенцева П. П. (1892 йылдан), Е. Т. Пестряев (1914 йылдан), С. А. Полякова (1929 йылдан), М. А. Андреев (1934 йылдан), С. А. Десятков (1935 йылдан), Я. Н. Кутузов (1939 йылдан), А. А. Соболева (1942 йылдан), Е. С. Гусева (1944 йылдан), Я. Н. Кутузов (1946 йылдан), Е. Г. Войнов (1952 йылдан), Т. А. Устимова (1977—1989, 1995—2009), А. А. Ниғмәтуллин (1989 йылдан), С. М. Арсланов (!994 йылдан), Г. Ф. Бардовская (2009—2012, 2019 йылдан),С. Р. Калимуллина (2012 йылдан).
Был мәктәптә төрлө йылдарҙа Архангельская Варвара Васильевна (1909—1926 йылдар тирәһе, Варвара Затворница), Рәсәй Федерацияһы мәғарифы отличнигы Ф. Н.Ғәлиева, Рәсәй Федерацияһы дөйөм белем биреү почётлы хеҙмәткәре М. А.Ғүмәрова, Башҡортостан Республикаһы мәғарифы отличнигы В. С. Каскинова һәм башҡалар эшләгән.
Мәктәп биләмәһендә Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында һәләк булған ауылдаштар иҫтәлегенә 1970 йылда обелиск ҡуйылған.
Халыҡ һаны
1865 йылда бында 181 йортта 692 кеше йәшәгән.
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | 1309 | ||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 1539 | ||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | 687 | ||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | 489 | ||||
| 2002 йыл 9 октябрь | 441 | ||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 459 | 219 | 240 | 47,7 | 52,3 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Remove ads
Географик урыны
Юрғаш йылғаһына уның Юрғабаш һәм Иҫке Ыҙма ҡушылдыҡтары ағып төшкән урын эргәһендә урынлашҡан. Ауыл территорияһында Юрғабаш йылғаһына Серғутлан йылғаһы ҡоя.
Ауылдан 3 км алыҫлыҡта Йылға (Сыңғафйылға, Бәләкәй Йылға) йылғаһының инеше урынлашҡан.
Алыҫлығы:[7]
Урамдары
Урам исеме[8]:
Билдәле шәхестәре
- Мурахтина Нина Петровна (11.10.1923—14.07.1989), хеҙмәт алдынғыһы, уйлап табыусы. 1950—1978 йылдарҙа Силәбе ҡалаһының 5-се икмәк заводы эшсеһе. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971)[9].
- Щербакова Тамара Тимофеевна (15.03.1943), Скворчиха һөт‑тауар фермаһының 1982—2015 йылдарҙағы мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың Әсеялан ауылынан.
Видеофильмдарҙа
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
Һылтанмалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads