Сурай (Әлшәй районы)

Сурай (рус. Чураево) — Башҡортостандың Әлшәй районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 386 кеше^[1]. Почта индексы — 452082, ОКАТО коды — 80244840004.

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Сурай.

Ауыл
Сурай
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әлшәй районы
Координаталар	54°00′00″ с. ш. 55°00′13″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 202 828 008
ОКТМО коды	80 602 428 131
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Сурай

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәттәре буйынса башҡорттар 99 %) тәшкил итә^[2].

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1906 йыл	335
1920 йыл 26 август	625
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	418
1959 йыл 15 ғинуар	395
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	354
2002 йыл 9 октябрь	442
2010 йыл 14 октябрь	386	189	197	49,0	51,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Раевка): 16 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ҡармыш): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Шафран): 4 км

Урамдары

• Дим урамы (рус. улица Демы)
• Ҡушғәле урамы (рус. улица Кушгали)
• Сурай урамы (рус. улица Чураево)
• Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)^[3]

Тарихы

Сурай — Яйыҡ-ҫыбы-мең улусы аҫабалары торамаһы. Тәүге төпләнеүсе Сурай Илкәев 1745 йылда башҡа ауылдарға нигеҙ һалыусы Аҡҡолай Бикташев, Сураҡай Төркәев, Иҙрис Минәшев (Моашаев) менән бергә Моҡша улусы башҡорттарына Аҫау йылғаһы буйындағы аҫаба ерҙәренең бер өлөшөн оброк түләү шарты менән бирә. Тәүге төпләнеүсенең улдары һәм ейәндәренең исемдәре билдәле: 1834 йылда 82 йәше тулған Исмәғил Сураев (уның балалары Исхаҡ, Яҡуп, Ғәлиәкбәр); яҫауыл Ислам Сураев, 76 йәш, уның улдары Нурәле, Иҫәнғол, Иҫәнгилде; 66 йәшлек Айсыуаҡ Сураев, уның улдары Ғәлекәй, Күсәрбай, Бикбай. Сурай Ташлы ауылында йәшәгән.

1795 йылда Сурайҙа 47 башҡортто үҙ эсенә алған ни бары 6 йорт булһа, 1834 йылда — 152, 1859 йылда — 266, 1870 йылда — 156, 1917 йылда — 668, 1920 йылда — 625 башҡорт.

1817 йылда 25 йәшлек Бикмөхәмәт Байдәүләтов (улдары Заһиҙулла, Ғөбәйҙулла) Һарытау губернаһының Вольский өйәҙенә күсерелә.

1834 йылда 15 йорттоң 4-һе полигам ғаилә була.

1843 йылда 152 кешегә 560 бот яҙғы иген сәселгән. 1917 йылда 118 йортҡа 852 тиҫтә һөрөлгән ер тура килгән. Шуларҙың 28-һе — 4 дисәтинә, 62-һе — 10 дисәтинә, 16-һы — 15 дисәтинә, 9-ында 15 дисәтинә ере булған. 3 йорттоң сәсеүлеге булмаған^[4].

Ер-һыу атамалары

Кинйәбай^[5] Киленташ^[6]

Матбуғатта

• 18 ноябрь 2020.Ут яна, юл һалына 2024 йыл 14 ноябрь архивланған.

Видеофильмдар

• YouTube сайтында Видео Граждандар күҙәтеүе. Сурай ауылы Әлшәй районы. Проблемаларға күҙәтеү. 18 февраль 2018 йыл
• YouTube сайтында Видео Сусаҡтау

Һылтанмалар