Таллий

Таллий (лат. Thallium, Tl) — Менделеевтың периодик таблицаһының 6-сы осор, 13-сө төркөм элементы. Тәртип номеры — 81.

Таллий
Кем хөрмәтенә аталған	таллом[d]
Грозящая опасность	отравление таллием[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы	Уильям Крукс[d]
Асыу датаһы	1861
Элемент символы	Tl[1]
Химик формула	Tl[2]
Каноническая формула SMILES	[Tl][2]
Атом һаны	81
Электр кирелеге	1,62
Ионный радиус	1,5 ангстрем[3], 1,59 ангстрем[3], 1,7 ангстрем[3], 0,75 ангстрем[3], 0,89 ангстрем[3] һәм 0,98 ангстрем[3]
Масса	204,38 ± 0,01 массаның атом берәмеге[4]
Вики-проект	WikiProject Elements[d]
Таллий Викимилектә

Ауыр металдар төркөмөнә ҡарай. Ябай матдә таллий — йомшаҡ, бик ағыулы, көмөшһыу-аҡ төҫ менән көрәнһыу-зәңгәрерәк төҫмөрлө металл.

Символы

Таллий элементының символы — Tl (Таллий тип уҡыла).

Тарихы

Таллийҙы 1861 йылда инглиз ғалимы Уильям Крукс Гарц тау массивтарында урынлашҡан Абберод ҡалаһы янындағы көкөрт кислотаһы заводының ҡурғаш камераларында ҡалған шламды спектраль ысул менән тикшереп аса.

1862 йылда металлик таллий Уильям Крукс һәм француз химигы Клод-Огюст Лами тарафынан да үҙ аллы эҙләнгәндә табыла^[5].

Исеменең килеп сығышы

Элемент үҙенең исемен спектрындағы йәшел һыҙаттар айҡанлы ала (бор. юнан. θαλλός — йәш, йәшел тәлгәш^[6]).

Тәбиғәттә

Таллий — тарҡау элемент. Сфалерит, цинк, баҡыр һәм тимер колчеданы, калий тоҙо һәм слюдаларҙа була. Таллий — ауыр металл. Уның ете генә минералы билдәле (круксит (Cu, Tl, Ag)₂Se, лорандит TlAsS₂, врбаит Tl₄Hg₃Sb₂As₈S₂₀, гутчинсонит (Pb, Tl)S • Ag₂S • 5As₂S₅, авиценнит Tl₂O₃), уларҙың барыһы ла бик һирәк осрай. Төп массаһы сульфидтар, иң әүәл — тимер дисульфиды менән бәйле.

Таллий биосферала еңел күсеп йөрөй. Тәбиғи һыуҙан уны күмер, балсыҡ, марганец гидроксиды, һыуы һеңдерә, парға эәйләнгәндә туплана (мәҫәлән, Сиваш күлендә 5·10⁻⁸ г/л тиклем). бар. Калий минералдарында (слюда, ялан шпаты), сульфид мәғдәндә: галенит, сфалерит, марказит (0,5-кә тиклем %), киноварҙа туплана.Ҡушылма булараҡ тәбиғи марганец һәм тимер оксидтарында була.^[7].

Таллийҙың уртаса йөкмәткеһе (ауырлығы буйынса):

• ер ҡабығында 4,5·10⁻⁵ %;
• ультранигеҙ 10⁻⁶ % тоҡомдарҙа;
• төп тоҡомдарҙа 2·10⁻⁵ %;
• диңгеҙ һыуында 10⁻⁹ %.