Телевидение

Телеви́дение (юнан. τήλε — «алыҫ» һәм лат. video — «күрәм»; яңы латин теленән televisio — «алдан күреү») — хәрәкәт итеүсе һүрәтте һәм тауышты алыҫ араға тапшырыу өсөн ҡоролмалар комплексы. Көндәлек тормошта телетапшырыуҙарҙы етештереү һәм таратыу менән шөғәләнгән ойошмаларҙы исемләү өсөндә ҡулланыла. Радиотапшырыу менән берлектә телевидение иң таралған киң (сәйәси, мәҙәни, ғилми-танып белеү һәм уҡыу) мәғлүмәт таратыу сараһы, тағы ла төп элемтә сараһы булып тора.

Төп нигеҙҙәре

1000 кешегә телевизорҙар һаны

1000+      500-1000      300-500

200-300      100-200      50-100

0-50      Мәғлүмәттәр юҡ

Телевидение радиосигнал ярҙамында йәки кабелдәр аша һүрәт элементтарын бер-бер артлы тапшырыу принцибында нигеҙләнгән^[1].

Тарих

Йылдар буйынса донъяла телевидение индереү

1930-1939      1940-1949      1950-1959      1960-1969

1970-1979      1980-1989      1990-1999      2000-2025

Телевидение юҡ      Мәғлүмәттәр юҡ

Нипков механик дискыһы менән совет телевизоры

1950-се йылдар телевизоры

Телевидение нигеҙендә 1873 йылда Уиллоуби Смит менән асылған селендағы фотоэффект ята. Һәм 1884 йылда Пауль Нипков сканерлаусы диск уйлап таба, ул Икенсе донъя һуғышына тиклем шөһрәт ала^[2].

1907 йылда Рәсәй ғалимы Борис Розинг «Һүрәтте алыҫлыҡҡа электрлыҡ ярҙамында тапшырыу сараһына» патент ала, ә 1911 йылдың 9 майында донъяла тәүге тапҡыр ябай фигураларҙың һүрәтен телевизион тапшырыу һәм алыу тормошҡа ашыра.

Нипков дискыһы нигеҙендәге системалар 1925 йылда Джон Бэрд менән Бөйөк Британияла, Чарльз Дженкинс менән АҠШта, бер береһен айырым рәүештә И. А. Адамян һәм Л. С. Термен менән СССРҙа ғәмәләгә индерелә^{[П 1]}.

1923 йылда донъяла тәүге тапҡыр хәрәкәт итеүсе һүрәтте тапшырыу америкалы Чарльз Дженкинс менән тормошҡа ашырыла, әммә тапшырылған һүрәт силуэтлы һәм ярымтонһыҙ була. 1926 йылдың 26 ғинуарында шотланд уйлап табыусыһы Джон Бэрд хәрәкәт итеүсе полутон һүрәттәрен тапшырыуҙың механик системаһын эшләй һәм 1928 йылда Baird Television Development Company нигеҙ һала^[3].

Башҡортостанда

1954 йылда Өфөлә тәүге һәүәҫкәр телеүҙәк барлыҡҡа килә, 1955 йылда документаль һәм нәфис фильмдар күрһтеү өсөн антенна менән мачта һәм телевизион тапшырғыс урынлаштырыла. 1958 йылда Яңауыл районында Ижевск телевидениеһы студияһының тапшырыуҙарын ҡабул итеү һәм тапшырыу өсөн телевизион ретранслятор ТРСО-20/7 урынлаштырыла.

1959 йылда радиотелевизион башняһы (бейеклеге 180 м) менән бергә Өфө телеүҙәге төҙөлә һәм Башҡортостан телевидениеһы студияһының регуляр тапшырыуҙары башлана. 1967 йылдан алып ике программалы тапшырыуҙар Өфөлә, ә 1971 йылдан алып — республика буйынса күрһәтелә башлай.

1966 йылдан алып Башҡортостанда Мәскәүҙән булған тапшырыуҙар даими рәүештә күрһәтелә башлай. 1978 йылда Өфөнән төҫлө һүрәттәге тапшырыуҙар башлана. 1986 йылда тәүге «Төмән — Өфө — Ҡазан» телекүпере уҙғарыла.

1990-сы йылдарҙа Башҡортотанда күп кенә телестудиялар барлыҡҡа килә. 1999 йылдан алып «Вся Уфа» телеканалы Өфөлә тапшырыуҙар күрһәтә башлай. 2001 йылда «Башкортостан» ДУП ТРК-һы төҙөлә һәм уның нигеҙендә «Башҡортостан юлдаш телевидениеһы» барлыҡҡа килә. 2009 йылдан алып «Туған Тел» һәм «Ҡурай» тәүлек буйы эшләүсе музыкаль күңел асыу телеканалдары эшләй башлайҙар.

Социаль аспекттар

Телевидение 20-се һәм 21-се быуаттарҙа социализацияла төп рольде уйнаған. Телевидениеның бик күп аспекттары бар, уларҙың араһында кире проблемалар, мәҫәлән, медиалағы көс ҡулланыу ҙа бар^[4]. Хәҙерге тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, социаль изоляциянан йонсоу кешеләр телевизор аша үҙҙәренең яратҡан тапшырыуҙары һәм фильмдары геройҙары менән парасоциаль йә яһалма мөнәсәбәттәр булдыра ала, был аҙап ҡайғыһынан һәм социаль депривациянан ҡотолоу юлы булып тора. Бер нисә тикшеренеү күрһәтеүенсә, белем биреү телевидениеһының күп файҙалары бар. Дингә килгәндә, күп христиан тәғлимәттәре телевидениены дин таратҡыс булараҡ файҙалана.

Финанслау

Бөтөн донъяла радиотапшырыу телевидениеһы дәүләт, реклама, лицензиялау (һалым формаларының береһе), яҙылыу аша йә уларҙың теләһә ниндәй комбинацияһы аша финанслана^[5][6]. Керемде һаҡлау өсөн яҙылыу каналдары ғәҙәттә шифрлана, шуның менән, тик яҙылыусылар ғына сигналды декодлау өсөн кодтар ала. Күпселек түләү телевидение хеҙмәттәре айлыҡ абонент түләүҙәренә тиерлек тулыһынса бәйле, уларҙы айырым клиенттар түләй^[7][8][9]. Буш каналдар асаһыҙ тип атала йәки FTA. 2009 йылда бөтөн донъя телевизион баҙары 1 217,2 млн телевизион хужалыҡты күрһәтте, уларҙың бер телевизоры яңғыҙ булһа ла, булған һәм дөйөм кереме 268,9 миллиард евро булған (2008 йыл менән сағыштырғанда төшөү 1,2%)^[10]. Телевизион керем баҙары өлөшө иң ҙурһы Төньяҡ Америка өлөшөнә тура килде - 39%, унан килеп Европа (31%), Азиатик-Тымыҡ океан регионы (21%), Латин Америкаһы (8%), һәм Африка менән Яҡын Көнсығыш (2%)^[11]. Глобаль масштабта телевизион керемдең төрлө сығанаҡтары 45-50% телевизион реклама керемдәренән, 40-45% абонент түләүҙәренән һәм 10% дәүләт финанслауынан тора^[12].