Фредерик Шопен

Фридери́к Шопе́н^[2][3], тулы исеме — Фридерик Францишек Шопен (пол. Fryderyk Franciszek Chopin, шулай уҡе пол. Szopen)^[4]; тулы исеменең француз телендә яҙылышы — Фредери́к Франсуа́ Шопе́н (франц. Frédéric François Chopin)^[5] (1 март^[6][7] (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 22 февраль^[8]) 1810 йыл, Варшава герцоглығының Варшава ҡалаһы янындағы Желязова-Воля ауылы — 17 октябрь 1849 йыл, Францияның Париж ҡалаһы) — Польша композиторы, виртуоз-пианист һәм педагог.

Фредерик Шопен Fryderyk Chopin, Frédéric Chopin
Төп мәғлүмәт
Исеме	пол. Fryderyk Franciszek Chopin[1]
Тыуған	1 март 1810({{padleft:1810|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})
Тыуған урыны	Желязова-Воля, {Варшава герцоглығы
Үлгән	17 октябрь 1849({{padleft:1849|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:17|2|0}}) (39 йәш)
Үлгән урыны	Париж, Франция
Ил	Польша  Франция
Һөнәрҙәре	композитор
Инструменттар	Фортепиано
Автограф
Аудио, фото, видео Викимилектә
Әҫәрҙәр в Викитеке
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

1831 йыл Францияла йәшәй һәм эшләй. Көнбайыш Европалағы романтизм осоро музыкаһының күренекле аәкилдәренең береһе, поляк милли композитор мәктәбенә нигеҙ һалыусы. Донъя музыкаһы үҫешенә һиҙелерлек өлөш индереүсе.

Биографияһы

Сығышы һәм ғаиләһе

Композиторҙың атаһы — Николя Шопен (1771—1844), ябай ғаиләнән^[9], йәш саҡта уҡ Франциянан Польшаға күсеп килгән. 1802 йылдан алып граф Скарбек Желязов-Воляның балаларын тәрбиәләгән.

Желязов-Волялағы Фредерик Шопен тыуған йорт.

1806 йылда Николя Шопен Скарбектарҙың алыҫ туғаны Текла Юстина Кшижановскаяға (1782—1861) өйләнә. Кшижановскийҙар нәҫеле бик боронғо була (XIV быуаттан) һәм Кшижаново исемле ауылға эйә булалар. Һаҡланып ҡалған мәғлүмәттәр буйынса, буласаҡ композиторҙың әсәһе яҡшы белем ала, француз телен белә, фортепьянола уйнай, йырлай. 1810 йылдың көҙөндә Николя Шопен Варшаваға күсә. Варшава лицейында ул француз һәм немец телен һәм француз әҙәбиәтен уҡыта, лицей уҡыусылары өсөн пансионат тота. Ғаиләлә балалар бик һәләтле булып үҫәләр. Фридериктан башҡа Шопендар ғаиләһендә өс апа-һеңлеләре була: Людвика, Изабелла һәм Эмилия.

Бала сағы

Шопен бала саҡтан уҡ иҫ китмәле музыкаль һәләткә эйә була. Моцарт кеүек, ул да эргә-тирәләрҙе тыумыштан килгән һәләтлеге менән хайран калдыра. Музыка тәьҫире аҫтында ул илай, төн уртаһында тороп, фортепианола иҫендә ҡалған көйҙө йәки аккордты уйнай һала. 1818 йылда бер Варшава гәзите башланғыс класында ғына уҡыған композиторҙың музыкаль пьесаһы тураһында яҙып сығара. Ул саҡта Фредерикка 8 йәш кенә була. Йәш Шопенға бик ҙур өмөттәр бағлайҙар. Пианист Войцех Живный (1756—1842), сығышы буйынса чех, 7 йәшлек малай менән шөғөлләнә башлай. Күнегеүҙәр бик етди бара. Ун ике йәшенә Шопен күренекле поляк пианистарҙан ҡалышмай, һуңынан Живный, башҡаса уны бер нәмәгә лә өйрәтә алмайым тип, күнегеүҙәрҙән баш тарта.

Үҫмер сағы

Училищены биш йыл дауамындағы Живныйҙан алған дәрестәрен тамамлағандан һуң Шопен теория дәрестәрен композитор Юзеф Юльснерҙа дауам итә.

Острожскийҙар һарайы —Варшавала Шопен музейы.

Кенәз Антона Радзивилл һәм кенәз Четвертинскийҙар ҡурсауы менән Шопен юғары ҡатлам йәмғиәтенә инеп китә, барыһы ла Шопендың төҫ-ҡиәфәтенә һәм ҡупшы манераларына хайран ҡала. Берлин, Дрезден, Прага ҡалаларындағы күренекле музыканттарҙың концерттары, опера театрҙары һәм картина галереяларында булыуы уның артабанғы үҫешенә булышлыҡ итә.

Сит илдә

Шопен Казахстан почта маркаһында, 2010

1829 йылдан Шопендың артист эшмәкәрлеге башлана. Ул Венала, Краковта сығыштар яһай. 1830 йылда ул Варшаванан сит илгә сыға. Тыуған яғын ташлап китеү уны мәңгелек һағышҡа һала. Польшала 1830 йылда ихтилал ҡубыуы тураһында ишеткәс, Шопен тыуған иленә ҡайтып, алыштарҙа ҡатнашырға теләй^[10]. Юлда ул ихтилалдың баҫтырылыуы һәм етәксеһе ҡулға алыныуы тураһында хәбәр ала. 1831 йылда ул Парижға килеп етә. Үҙенең уй-кисерештәрен Шопен көндәлегендә («Штутгарт көндәлеге») теркәй бара. Шопен, уның музыкаһы тыуған халҡын еңеүгә әйҙәр, тип ышана. «Булыр Польша һоҡландырғыс, ҡөҙрәтле, бойондороҡһоҙ!» — тип яҙған ул көндәлегендә. Ошо осорҙа Шопен үҙенең киң билдәле «Революцион этюд» исемле әҫәрен ижад итә. Парижда беренсе концертын Шопен ҙур уңыш менән 22 йәшендә бирә. Концерттарҙа Шопен һирәк сығыш яһай, әммә поляк колонияһы һәм француз аристократияһы салондарында уның даны артҡандан-арта бара. Парижда Шопен йәш талантлы кешеләр менән мөнәсәбәттәр булдыра, улар ҙа, Шопен кеүек, сәнғәткә ғашик кешеләр була. Уның даирәһенә пианист Фердинанд Гиллер, виолончелист Франкомм, гобоист Бродт, флейтист Тюлон, пианист Стамати, виолончелист Видаль, альтист Урбандар инә. Шулай уҡ ул күренекле Европа композиторҙары (Мендельсон, Беллини, Лист, Берлиоз, Шуман) менән бәйләнештәр булдыра.

Ваҡыт үтеү менән Шопен үҙе лә уҡыта башлай, фортепианола уйнауға өйрәтеүгә ул бик күп ваҡытын сарыф итә. 1837 йылда Шопен тәүге тапҡыр үпкә ауырыуы менән сирләй башлай. Өҫтәүенә Жорд Сандҡа (Аврора Дюпен) тоҡанған мөхәббәте кәләше менән айырылыуға алып килә, Шопен бик ныҡ ҡайғыра. Мальоркала (Майорка) Жорж Санд менән бергә булыуы Шопендың һаулығын бик ныҡ ҡаҡшата. Шуға ҡарамаҫтан, бик күп бөйөк әҫәрҙәре, шул иҫәптән, 24 прелюдияһы, ошо испан утрауында ижад ителә. Ун йылдан һуң, 1847 йылда, Шопен Жорж Санд менән ташлаша, ул Ноандта ял итеү мөмкинлеген юғалта. 1848 йылдың апрелендә Шопен Лондонға юллана. Был сәйәхәт уның аҙаҡҡы сәйәхәте булып сыға. Күмәк кеше алдында уның һуңғы 1848 йылдың 16 ноябрендә Лондонда үтә. Уңышлы концерттан һуң Парижға ҡайтҡас, Шопен 1849 йылдың 5 (17) ноябрендә вафат була. Шопендың теләге буйынса, уны ерләгән ваҡытта ул ваҡыттағы күренекле артистар Моцарттың «Реквиемын» башҡаралар. Пер-Лашез зыяратында Шопен Луиджи Керубини һәм Беллини ҡәберлектәре араһында ята. Композиторҙың васыяты буйынса, уның йөрәге Варшаваға ебәрелә, унда уны Изге Тәре сиркәүе колоннаһына көпләп ҡуялар.

Ижады

Шопен портреты. Эжен Делакруа, 1838

Шопен 1849 йылда — композиторҙың берҙән-бер һаҡланып ҡалған фотографияһы.

Шопен — фортепиано өсөн күп һанлы әҫәрҙәр ижад иткән автор. Поляк музыка сәнгәтенең күренекле вәкиле. Ул күп кенә жанрҙарға йөн өрөүсе булараҡ таныла: музыкаль әҫәрҙең инеш өлөшөн (прелюдия) романтик нигеҙҙә яңынан тыуҙыра, фортепиано өсөн баллада ижад итә, мазурка, полонез, вальс бейеүен драмалаштыра, скерцоны айырым әҫәр итә. Гармония һәм фактураны байыта; классик форманы моңға һәм фантазияға байыта.

Шопендың әҫәрҙәре араһында: 2 концерт (1829, 1830), 3 соната (1828—1844), фантазия (1842), 4 баллада (1835—1842), 4 скерцо (1832—1842), экспромттар, ноктюрндар, этюдтар, вальстар, мазуркалар, полонездар, прелюдиялар һәм фортепиано өсөн башҡа әҫәрҙәр; шулай уҡ йырҙар. Уның вальстары ижадында айырым урын биләй һәм композиторҙың шәхси тормошо менән бәйле (Рәсәй музыка белгесе Изабелла Хитрик фекере буйынса, улар — «лирик көндәлектәр»).

Шопен күҙгә салынып бармаған, ул хатта бер аҙ йомоҡ кеше булған, шуға күрә уның шәхесе тулыһынса тик музыканы яҡшы белгәндәргә генә асыла. Күп кенә ул замананың билдәле артистары һәм яҙыусылары, композиторҙар Ференц Лист, Роберт Шуман, Феликс Мендельсон, Джакомо Мейербер, Игнац Мошелес, Гектор Берлиоз, певец Адольф Нурри, шағирҙар Генрих Гейне һәм Адам Мицкевич, рәссам Эжен Делакруа, журналист Агатон Гиллер һәм башҡалар Шопен таланты алдында баш эйҙеләр. Шопендың оппоненттары ла була: бер уның конкуренты Сигизмунд Тальберг, һөйләүҙәренсә, Шопендың концертынан һуң урамға сығып ҡысҡыра башлаған, аптыраған юлдашына: кис буйы бер piano булды, хәҙер саҡ ҡына булһа ла forte кәрәк, тигән^[11] (замандаштары фекеренсә, Шопен бер нисек тә форте уйнай алмаған, сөнки уның динамик диапазонының үрге сиге яҡынса меццо-форте булған^[12].)

Әҫәрҙәре

Ансамбль йәки оркестр менән фортепиано өсөн

• Фортепиано, скрипка һәм виолончель өсөн трио Op. 8 g-moll (1829)
• «Дон-Жуан» операһы темаларына вариациялар Op. 2 B-dur (1827)
• Rondo a la Krakowiak Op. 14 (1828)
• «Поляк темаларына ҙур фантазия» Op. 13 (1829—1830)
• Оркестр менән фортепиано өсөн концерт Oр. 11 e-moll]] (1830)
• Оркестр менән фортепиано өсөн концерт Oр. 21 f-moll]] (1829)
• «Andante spianato» һәм артабанғы «Оло һоҡландырғыс полонез» Ор. 22 (1830—1834)
• Виолончель өсөн соната Op. 65 g-moll (1845—1846)
• Виолончель өсөн полонез Op. 3

Мазуркалар (58)

• Op.6 — 4 мазурка: fis-moll, cis-moll, E-dur, es-moll (1830)
• Op.7 — 5 мазурка: B-dur, a-moll, f-moll, As-dur, C-dur (1830—1831)
• Op.17 — 4 мазурка: B-dur, e-moll, As-dur, a-moll (1832—1833)
• Op.24 — 4 мазурка: g-moll, C-dur, A-dur, b-moll
• Op.30 — 4 мазурка: c-moll, h-moll, Des-dur, cis-moll (1836—1837)
• Op.33 — 4 мазурка: gis-moll, D-dur, C-dur, h-moll (1837—1838)
• Op.41 — 4 мазурка: cis-moll, e-moll, H-dur, As-dur
• Op.50 — 3 мазурка: G-dur, As-dur, cis-moll (1841—1842)
• Op.56 — 3 мазурка: H-dur, C-dur, c-moll (1843)
• Op.59 — 3 мазурка: a-moll, As-dur, fis-moll (1845)
• Op.63 — 3 мазурка: H-dur, f-moll, cis-moll (1846)
• Op.67 — 4 мазурка: G-dur, g-moll, C-dur, № 4 a-moll 1846 (1848?)
• Op.68 — 4 мазурка: C-dur, a-moll, F-dur, № 4 f-moll (1849)

Полонездар (16)

• Op. 22 Оло һоҡландырғыс полонез Es-dur (1830—1832)
• Op. 26 № 1 cis-moll; № 2 es-moll (1833—1835)
• Op. 40 № 1 A-dur (1838); № 2 c-moll (1836—1839)
• Op. 44 fis-moll (1840—1841)
• Op. 53 As-dur (Героик) (1842)
• Op. 61 As-dur, «Полонез-фантазия» (1845—1846)
• WoO. № 1 d-moll (1827); № 2 B-dur (1828); № 3 f-moll (1829)

Ноктюрндар (бөтәһе 21)

Фредерик Шопендың 18-се «Ноктюрны» башы Ми мажор, Op.62 № 2.MIDI форматындатауыш үрнәген тыңлағыҙ: Тәүге такттары.] * Op. 9 b-moll, Es-dur, H-dur (1829—1830) * Op. 15 F-dur, Fis-dur (1830—1831), g-moll (1833) * Op. 27 cis-moll, Des-dur (1834—1835) * Op. 32 H-dur, As-dur (1836—1837) * Op. 37 g-moll, G-dur (1839) * Op. 48 c-moll, fis-moll (1841) * Op. 55 f-moll, Es-dur (1843) * Op. 62 № 1 H-dur,№ 2 E-dur (1846) * Op. 72 e-moll (1827) * Op. posth. cis-moll (1830), c-moll

Вальстар (14)

* Op. 18 «Оло һоҡландырғыс вальс» Es-dur (1831) * Op. 34 № 1 «Һоҡландырғыс вальс» As-dur (1835) * Op. 34 № 2 a-moll (1831) * Op. 34 № 3 «Һоҡландырғыс вальс» F-dur * Op. 42 «Оло вальс» As-dur * Op. 64 № 1 Des-dur (1847) * Op. 64 № 2 cis-moll (1846—1847) * Op. 64 № 3 As-dur * Op. 69 № 1 As-dur * Op. 69 No. 2 in B minor * Op. 69 № 10 Н-moll * Op. 70 № 1 Ges-dur * Op. 70 № 2 f-moll * Op. 70 № 2 Des-dur * Op. posth. e-moll, E-dur, a-moll

Фортепиано өсөн сонаталар (бөтәһе 3)

Фредерик Шопендың Траур (ерләү) маршының ноталар китабы тышы, ошо исем аҫтында айырым әҫәр булараҡ нәшер ителә. Брейткопф һәм Гертель, Лейпциг, 1854 (баҫма таҡтаһы Breitkopf & Härtel № 8728)

* Op. 4 № 1, c-moll

(1828)

• Op. 35 № 2 b-moll]] (1837—1839), Траурный (ерләү) маршын үҙ эсенә ала (3-сө өлөш: Marche Funèbre)
• Oр. 58 № 3 h-moll (1844)

Прелюдиялар (бөтәһе 26)

• 24 прелюдия Op. 28 (1836—1839)
• cis-moll op','45 (1841) прелюдияһы
• ля-бемоль мажор B. 86 прелюдияһы

Экспромттар (бөтәһе 4)

• Op. 29 As-dur (около 1837)
• Op, 36 Fis-dur (1839)
• Op. 51 Ges-dur (1842)
• Op. 66 «Фантазия-экспромт» cis-moll (1834)

Этюдтар (бөтәһе 27)

• Op. 10 C-dur, a-moll, E-dur, cis-moll, Ges-dur, es-moll, C-dur, F-dur, f-moll, As-dur, Es-dur, c-moll (1828—1832)
• Op. 25 As-dur, f-moll, F-dur, a-moll, e-moll, gis-moll, cis-moll, Des-dur, Ges-dur, h-moll, a-moll, c-moll (1831—1836)
• WoO f-moll, Des-dur, As-dur(1839)

Скерцолар (бөтәһе 4)

• Op. 20 h-moll (1831—1832)
• Op. 31 b-moll (1837)
• Op. 39 cis-moll (1838—1839)
• Op. 54 E-dur (1841—1842)

Балладалар (бөтәһе 4)

• Ор. 23 g-moll (1831—1835)
• Op. 38 F-dur (1836—1839)
• Op. 47 As-dur (1840—1841)
• Op. 52 f-moll (1842—1843)

Башҡа әҫәрҙәр

• Фантазия Op. 49 f-moll (1840—1841)
• Баркарола Op. 60 Fis-dur (1845—1846)
• Бишек йыры Op. 57 Des-dur (1843)
• Концерт Allegroһы Op. 46 A-dur (1840—1841)
• Тарантелла Op. 43 As-dur (1843)
• Болеро Op. 19 C-dur (1833)
• Виолончель һәм фортепиано өсөн соната Op. 65 g-moll
• Йырҙар Op. 74 (бөтәһе 19)(1829—1847)
• Рондо (бөтәһе 4)

Шопен музыкаһының эшкәртеүҙәре

• А. Глазунов. Шопениана, сюита (одноактный балет) из сочинений Ф. Шопена, соч. 46. (1907).
• Жан Франсе. Оркестровка 24-х Прелюдий Ф. Шопена (1969).
• С. Рахманинов. Вариации на тему Ф. Шопена, соч. 22 (1902—1903).
• М. А. Балакирев. Экспромт на темы двух прелюдий Шопена (1907).
• М. А. Балакирев. Переложение для фортепиано соло Романса (II части) из Концерта для фортепиано с оркестром e-moll Ф. Шопена (1910).
• М. А. Балакирев. Сюита для оркестра из сочинений Ф. Шопена (1908).
• Ф. Бузони. Девять вариаций на тему прелюдии Шопена до минор
• Ф. Момпу. Вариации на тему Ф. Шопена
• Ф. Лист. Транскрипции шести польских песен Шопена для фортепиано (Желание, Весна, Колечко, Пирушка, Моя баловница, Жених)
• А. Корто. Фортепианная транскрипция Largo из Сонаты для фортепиано и виолончели

Хәтер

Эвтерпа. Шопендың ҡәберташындағы лирик шиғриәте һәм музыкаһы музаһы. Париж, Пер-Лашез (Скульптор О. Клезингер, 1850)

СССР Почта маркаһы, 1960 йыл

• 2018 йылда Варшавала тәүге тапҡыр тарихи фортепианола Шомен исемендәге Халыҡ-ара конкурсы
• Шопен күп кенә пианистарҙың репертуарында төп композиторҙарҙың береһе булып тора. Уның әҫәрҙәре иң эре тауыш яҙыу кампаниялары каталогтарында урын алған. 1927 йылдан Варшавала Шопен исемендәге Халыҡ-ара конкурс үткәрелә. Уның еңеүселәре араһында — күренекле пианистар Лев Оборин, Яков Зак, Белла Давидович, Галина Черны-Стефаньска, Маурицио Поллини, Марта Аргерих.
• 1934 йылда Варшавала Шопен исемендәге университет асыла, һуңынан ул Шопен исемендәге йәмғиәт итеп үҙгәртелә. Йәмғиәт күп тапҡыр Шопендың әҫәрҙәрен һәм уның тураһындағы мәҡәләләр нәшер итә^[13].
• 1949—1962 йылдарҙа польским музыка белгесе Людвик Бронарский Шопендың әҫәрҙәренең тулы йыйынтығын әҙерләп сығара — «Fr. Chopin, Dzieła wszystkie», PWM, Kraków^[14].
• Шопен исеме Меркурий планетаһындағы кратерға бирелә^[15].
• 1960 йылда СССР-ҙа Шопенға арналған почта маркаһы сығарыла
• 1998 йылда — Мәскәү дәүләт музыкаль башҡарыу колледжы, ә 2011 йылда Иркутск музыкаль колледжы Ф. Шопен исемен йөрөтә башланы..
• 2001 йылда Варшава аэропортына Фредерик Шопен исеме бирелә^[16]
• Польша Сеймы ҡарарына ярашлы 2010 йыл Шопен йылы итеп иғлан ителде^[17].
• 2010 йылдың 1 мартында Варшавала реконструкция һәм яңыртыуҙан һүн Фредерик Шопен музейы (композиторҙың 200 йыллығына). 2010 йылда Бешкәктә Ҡырғыҙстан иҫтәлекле таҡтаташ ҡуйыла һәм бер урамға Ф. Шопен исеме бирелә.
• 2010 йылдың 2 декабрендә Алматыла Ҡурманғазы исемендәге Ҡаҙаҡ Милли Консерваторияһына Польша илселеге тарафынан Шопен йылы айҡанлы Фредерик Шопен исемендәге концерт залы асыла^[18], ә "Ҡаҙаҡ почтаһы " Фредерик Шопендың 200 йыллығына арналған иҫтәлекле почта маркаһын сығара.
• 2010 йылда Рәсәй пианисты Рэм Урасин Шопендың бөтә әҫәрҙәрен башҡара (11 концерттан торған цикл)^[19].
• Польша ҡалаларында Ф. Шопенға бик күп һәйкәл ҡуйылған, шул иҫәптән, Варашавала, Познандә, Желязово-Воляла, Краковта, шулай уҡ Парижда, Шанхайҙа, Тиранда һәм башҡа ҡалаларҙа.