Хлор

Хлор (от юнан. χλωρός — «йәшел») — химик элементтарҙың периодик системаһында 7-се төркөмдөң төп төркөмсәһе өсөнсө периодындағы химик элемент.

17 Көкөрт ← Хлор → Аргон Элементтарҙың периодик системаһы 17Cl
Ябай матдәнең тышҡы күренеше
Шыйыҡ хлор
Атом үҙенсәлектәре
Исеме, символы, номеры	Хлор / Chlorum (Cl), 17
Атом массаһы (моляр массаһы)	35,4527 а. м. б. (г/моль)
Электрон конфигурация	[Ne] 3s2 3p5
Атом радиусы	100 пм
Химик үҙенсәлектәре
Ковалент радиус	99 пм
Ион радиусы	(+7e)27 (-1e)181 пм
Электроотиҫкәрелек	3,16 (Полинг шкалаһы)
Электрод потенциалы	0
Окисланыу дәрәжәһе	7, 6, 5, 4, 3, 1, −1
Ионлашыу энергияһы (первый электрон)	1254,9(13,01) кДж/моль (эВ)
Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре
Тығыҙлыҡ (н. ш.)	3,214 г/л; ( −35 °C шыйыҡ хәлдә) 1,557; ( −105 °C ҡаты хәлдә) 1,9 г/см³
Иреү температураһы	172,2 K
Ҡайнау температураһы	238,6 K
Иреү йылылығы	6,41 кДж/моль
Парға әйләнеү йылылығы	20,41 кДж/моль
Моляр йылы һыйышлығы	21,838[1] Дж/(K·моль)
Моляр күләм	18,7 см³/моль
Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе
Рәшәткә структураһы	орторомбик
Рәшәткә параметры	a=6,29 b=4,50 c=8,21 Å
Башҡа характеристикалар
Йылы үткәреүсәнлек	(300 K) 0,009 Вт/(м·К)

17	Хлор
Cl 35,452
3s23p5

Атом массаһы 17^[2]. Cl (лат. Chlorum) символы менән билдәләнә. Химик актив неметалл. Галогендар төркөмөнә инә (беренсе тапҡыр «галоген» һүҙен немец химигы Швейгер хлор өсөн ҡуллана («галоген» тоҙ барлыҡҡа килтереүсе тигәнде аңлата, һүңыраҡ был һүҙ хлор кергән VII төркөм элементтары өсөн ҡулланыла^[3]).

Ябай матдә хлор (CAS-теркәү номеры: 7782-50-5) нормаль шарттарҙа һауанан ауырыраҡ йәшел-һары төҫтәге әсе еҫле ағыулы газ. Хлор молекулаһы ике атомлы (формулаһы Cl₂).

Хлорҙы асыу тарихы

1772 йылда Джозеф Пристли хлор менән водород ҡушылмаһы хлороводород ала. 1774 йылда швед химигы Шееле Карл Вильгельм, үҙенең ғилми хеҙмәтендә, пиролюзит менән тоҙ кислотаһы тәҫир итешкәндә хлор бүленеп сығыуы тураһында яҙа:

4HCl + MnO₂ = Cl₂ + MnCl₂ + 2H₂O

Шееле хлорҙың еҫе батша араҡыһына оҡшаш булыуын билдәләй, алтын һәм киноварь менән тәҫир ителешеүен һәм ағартыу үҙәнсәлеген билдәләй. Тик Шееле ул заманда өҫтөнлөк иткән флогистон тәғлимәтенә ярашлы хлор флогистоны алынған тоҙ килотаһы тип билдәләй.

Бертолле һәм Лавуазье кислород теорияһына ярашлы яңы матденең оксиды тип билдәләй. Әммә хлорҙы тарҡатыу уңышһыҙ була. Дэви электролиз ярҙамында аш тоҙон тарҡатып хлорҙын айырым элемент булыуын иҫбатлай.

Тәбиғәттә таралыуы

Хлор тәбиғәттә ҡушылмаларҙа ғына осрай. Ер ҡабығында ул масса буйынса 1,7 * 10⁻²%, вулкан тоҡомдарында — гранитта 2,4 *10⁻²%. Ион хәлендә хлор донъя океанында ла бар (1,93 %). Сотавында хлор булған 97 минерал булыуы билдәле.