Этология
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Экология менән бутамаҫҡа.этнология менән бутамаҫҡа.этиология менән бутамаҫҡа.
Зоология бүлектәре |
Зоология тармаҡтары |
Акарология • Физик антропология |
Билдәле зоологтар |
Жорж Кювье • Чарльз Дарвин |
Биология тарихы |
Этология (бор. юнан. ἦθος «ғөрөф ғәҙәт, холоҡ, ғәҙәт, йола») — зоология фәненең бер тармағы. Хайуандарҙың ,шул иҫәптән кешенең[1] нәҫел аша көйләнгән ҡылыҡтарын (инстинкттар) өйрәнә.
Был терминды фәнгә башлап 1859 йылда француз зоологы Жоффруа Изидор Сент-Илер индерә.
Был фән зоология, эволюцион биология, физиология, генетика, сағыштырма психология, зоопсихология менән тығыҙ бәйле, шулай уҡ когнитив этологияның айырылғыһыҙ өлөшө булып тора.
Этология фәненә нигеҙ һалыусы, нобель премияһы лауреаты Конрад Лоренц этологияны « хайуан ҡылыҡтарының морфологияһы» тип атай.
Remove ads
Тарихы һәм атаманың килеп сығышы

«Этология» грек теленән алынған һүҙ: этос (бор. юнан. ἦθος «ғөрөф ғәҙәт, холоҡ, ғәҙәт, йола»).
Термин хәҙерге мәғәнәһендә 1902 йылдан АҠШ энтомологы Уильям Мортон Уилер хеҙмәттәре аша билдәле була башлай.
Ә быға тиклем термин төрлөсә ҡулланылып килә. Мәҫәлән, xvii быуатта этолог тип, кеше характерын кәүҙәләндергән актерҙы атағандар. xviii быуатта этология этика мәғәнәһендә ҡулланылған.
1843 йылда Дж. Милль этология тип психологияның кеше характерын өйрәнеүсе бүлеген атарға тәҡдим итә.
Хәҙерге мәғәнәһендә термин беренсе тапҡыр 1859 йылда биолог Исидор Жоффруа Сент-Илер тарафынан телгә алына. Ул этологияны хайуандарҙың тәбиғи мөхиттә (шарттарҙа) ҡылыҡтарын өйрәнеүсе фән ҡылыҡһырлай.
Этологияһы тулыһынса XX быуаттың 30-сы йылдарында формалаша. Зоологияның ялан практикаһы һәм эволюция тәғлимәте нигеҙендә айырым заттың ҡылығын сағыштырма тасуирлау фәне булып китә.
Фән булып формалашыуына башлыса Конрад Лоренц һәм Николас Тинбергендең хеҙмәттәре булышлыҡ итә. Әммә улар башта үҙҙәрен этолог тип атамайҙар.
Иң тәүҙә этолог термины АҠШ-та, хайуандарҙың тәбиғи шарттарҙағы ҡылыҡтарын өйрәнеүсе белгестәрҙе лаборатория шарттарында аналитик ысулдар менән эшләүсе психолог һәм бихевиористтарҙан айырыу өсөн ҡулланыла башлай .
Remove ads
Тинбергендең дүрт мәсьәләһе
Тинберген этологтар иғтибарын йүнәлтергә тейеш булған төп дүрт өлкәне билдәләп киткән. Уға ярашлы, тикшеренеүселәр хайуандарҙың ҡылығын тулыһынса өйрәнгән тип һаналһын өсөн түбәндәгеләрҙе асыҡларға тейеш :
- яраҡлашыу функцияһы: хайуанға тереклеген һаҡлауҙа, нәҫелен ҡалдырыу һәләтенә ҡылыҡтар нисек йоғонто яһай?
- сәбәбе:ҡылыҡтың атҡарыла башлауына нимәләр сәбәп була?
- онтогенез үҫеше: индивидуаль үҫеш (онтогенез) барышында ҡылыҡтары нисек үҙгәрә? ҡылыҡтың атҡарылыуы өсөн ниндәй тәжрибәнең булыуы кәрәк?
- эволюцион үҫеш: туғандаш төрҙәрҙең ҡылыҡтарында ниндәй оҡшашлыҡ һәм айырма бар? филогенез барышында был процестың нисек барлыҡҡа килеүе һәм үҫешеүе мөмкин?
Remove ads
Билдәле этологтар
|
|
Шулай уҡ, ҡарағыҙ
|
|
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
Һылтанмалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads