Ҡарайерек (Саҡмағош районы)

Ҡарайерек (рус. Каразириково) — Башҡортостандың Саҡмағош районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 405 кеше^[1]. Почта индексы — 452213, ОКАТО коды — 80256860006.

Ауыл
Ҡарайерек
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Саҡмағош районы
Координаталар	55°17′25″ с. ш. 54°48′16″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 256 860 006
ОКТМО коды	80 656 460 106
ГКГН номеры	0520899
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Ҡарайерек

Тарихы

Йәлдәк улусының Солтанбәк түбәһенә (башҡа төрлө мәғлүмәттәр буйынса - Ҡазый түбәһе) ҡараған ауылға нигеҙ XVIII быуаттың икенсе яртыһында һалына, һәм 1795 йылда үткәрелгән V Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу документтарында теркәлә. Аҫаба башҡорттар 1763 — 1794 йылдарҙа типтәрҙәргә үҙ ерҙәрен ҡуртымға бирә, шуға ла типтәрҙәр ергә хоҡуҡтары булмауын таный. Рәүиз мәғлүмәттәре буйынса тораҡ пунктында 60 башҡорт һәм 112 типтәр йәшәй. Типтәрҙәр III (1762) һәм IV (1782) рәүиздәр араһында Үрге Аташ һәм Ҡарғалы ауылдарынан күсенеп төпләнгән. Идара итеүҙең кантон системаһы йылдарында Сәйетбаттал Муатмасов (1798 йылдан алып), Сәйетборхан Бигиев (1807 йылдан) һәм Шаһивәли Ниғмәтуллиндарҙың типтәр казак полктарында хәрби хеҙмәттә булыуы билдәле^[2][3].

1834 йылда ауылда 99 башҡорт, 254 типтәр йәшәй. 1859 йылғы документтарҙа 137 аҫаба башҡорт һәм 323 керҙәштең (припущенник) йәшәүе теркәлә. 1920 йылғы совет рәүизе документтарында типтәрҙәр һәм башҡорттар (бөтәһе 1149 кеше) айырып күрһәтелә.

1843 йылда 99 башҡортҡа 1080 бот ужым һәм 1200 бот яҙғы иген сәселә. Ауылда мәсет эшләй^[2].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	405	187	218	46,2	53,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Саҡмағош): 28 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (БуЗДЯК): 97 км

Сығанаҡтар

• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

• Коллектив авторов. История башкирских родов. Ельдяк. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2015. — Т. 13. — С. 102. — 600 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-85051 605 5.