Конфуций — (ҡыт. 孔子, пиньинь: Kǒngzǐ, палл.: Кун-цзы, Чжэнчжан: [*kʰloːŋʔ ʔslɯʔ]?
; һирәгерәк ҡыт. ғәҙәти 孔夫子, ябайл. 孔夫子, пиньин: Kǒngfūzǐ, палл.: Кун Фу-цзы, Чжэнчжан: [*kʰloːŋʔ pa ʔslɯʔ]?
; Confucius тип латинлаштырылған [6]; яңғыҙлыҡ исемдәр 孔丘 Кун Цю и 孔仲尼 Кун Чжунни [7], б. э. т. 551(-551) тирәһендә, Цюйфу — б. э. т. 479 тирәһендә, Цюйфу[8]) — боронғо аҡыл эйәһе һәм Ҡытай философы. Уның тәғлимәттәре Ҡытай һәм Көнсығыш Азия тормошонда тәрән эҙ ҡалдыра, конфуцианлыҡ булараҡ билдәле булған философия системаһы нигеҙенә әйләнә. Конфуций тәүге университетҡа нигеҙ һала һәм төрлө кенәзлектәрҙә яҙылған йылъяҙмаларҙы тәртипкә килтерә. Конфуцийҙың кенәз, чиновник, яугир һәм крәҫтиәндәрҙең тәртибе ҡағиҙәләре тураһындағы тәғлимәте, Ҡытай менән Һиндостанда Будданың тәғлимәте нисек киң таралған булһа, шул кимәлдә уҡ таралыу ала. Ысын исеме — Кун Цю (孔丘 Kǒng Qiū), ләкин әҙәбиәттә йыш ҡына Кун-цзы, Кун Фу-Цзы («учитель Кун»[9][6]) йәки ябай ғына итеп Цзы — «Уҡытыусы» тип алына. 20 йәштән саҡ ҡына өлкәнерәк сағында уҡ ул Ҡытайҙың тәүге профессиональ педагогы булараҡ таныла. Ул кешелекте кеше сифаттарына өйрәтә.
Ҡыҫҡа факттар Зат, Гражданлыҡ ...
Конфуций |
ҡыт. 孔子 ҡыт. 孔夫子 |
|
Зат |
ир-ат[1][2] |
Гражданлыҡ |
Лу[d] |
Тыуған ваҡыттағы исеме |
ҡыт. 孔丘 |
Хөрмәтле исеме |
仲尼 |
Кана әлифбаһында исеме |
こうし[3] |
Тыуған көнө |
б. э. т. 551[4] |
Тыуған урыны |
Цюйфу, Лу[d] |
Вафат булған көнө |
б. э. т. 479[5][4] |
Вафат булған урыны |
Си[d], Лу[d][4] |
Үлем төрө |
тәбиғи үлем[d] |
Ерләнгән урыны |
Конфуций зыяраты[d] |
Атаһы |
Шулян Хэ[d] |
Әсәһе |
Yan Zhengzai[d] |
Бер туғандары |
Meng Pi[d] |
Хәләл ефете |
Qiguan Shi[d] |
Балалары |
Kong Li[d] |
Туған тел |
тарихи ҡытай теле[d] |
Сығышы |
Qufu[d][2] |
Һөнәр төрө |
фәлсәфәсе, уҡытыусы, яҙыусы |
Эшмәкәрлек төрө |
фәлсәфә, Ижтимағи фәлсәфә һәм этика |
Уҡыусылар |
Zilu[d], Цзэн-цзы[d], Янь Хуэй (конфуцианство)[d], Дуаньму Цзи[d], Zhuansun Shi[d], Zai Yu[d], Ran Qiu[d], Ran Yong[d], Q24835307?, Q24835393?, Q24834907?, Gongbo Liao[d], Gongye Chang[d], Q24835291?, Gongsun Long[d], Gongxi Ai[d], Q16903777?, Q24835331?, Q6853486?, Q24835065?, Công Tây Châm[d], Gongxi Chi[d], Q24835041?, Q24834934?, Ran Geng[d], Nangong Kuo[d], Q24835267?, Yuan Xian[d], Q24835319?, Q12603391?, Q24835981?, Q10916692?, Hou Chu[d], Q10923186?, Shang Qu[d], Q24835146?, Q24835327?, Bu Shang[d], Q16159585?, Fu Buqi[d], Q24835280?, Q11058327?, Q24835311?, Q11085100?, Q24834886?, Zeng Dian[d], Ю Жо[d], Q24834895?, Q24835323?, Xu Fan[d], Q24835138?, Qidiao Kai[d], Q24835989?, Q24835985?, Tantai Mieming[d], Q24835261?, Di Hei[d], Q24835365?, Q24835057?, Q24835303?, Q24835295?, Q24835049?, Q24835045?, Q24835077?, Yan Yan[d], Q24835272?, Q16259876?, Q24835129?, Min Sun[d], Yan Wuyou[d], Q24835285?, Q24835276?, Nhan Khoái[d], Q24834921?, Q24835287?, Q24835085? һәм Цзы-гао[d] |
Әүҙемлек урыны |
Лу[d] |
Сәнғәт йүнәлеше |
Конфуцианлыҡ |
Телгә алынған хеҙмәттәр |
Classic of Filial Piety[d] |
Эра |
Яҙҙар Һәм Көҙҙәр дәүере |
Изображается на |
Bust of Confucius[d] |
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы |
авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d] |
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы |
Confucius |
Конфуций Викимилектә |
Ябырға
Легизм еңгәнгә тиклем, Йөҙ мәктәп исеме аҫтында билдәле булған осорҙа, Конфуций мәктәбе Һуғышыусы батшалыҡтарҙың интеллектуаль тормошонда бик күп йүнәлештәрҙең береһе генә була. Цин ҡолатылғас ҡына тергеҙелгән конфуцианлыҡ дәүләт идеологияһы статусына еткерелә һәм, ваҡытлыса ғына буддизм һәм даоцизмға юл ҡуйып, ХХ быуат башына тиклем һаҡлана. Был Конфуций фигураһын ҙурлауға, уны дини пантеонға әйләндереүгә килтерә.