Хәҙерге составындағы Украи́н алфави́ты XIX быуат һуңынан йәшәп килә; Ул 33 хәрефле: рус теле менән сағыштырғанда — Ёё, ъ, ы, Ээ, хәрефтәре ҡулланылмай, ләкин Ґґ, Єє, Іі һәм Її хәрефтәре бар. (1932—1990 йылдарҙа Ґ хәрефе булмаған, ә нәҙеклек билдәһе иң һуңғы хәреф булып торған[1] ). Шулай уҡ апостроф ( ’ билдәләнә) ҡулланылған һүҙҙәр күп, украин апострофы рус ҡалынлыҡ айырыу билдәһенә Ъ оҡшаш ҡулланыла (сағыштырығыҙ: рус. предъявлять / укр. пред’являти ). Украинский һүҙендә йыш ҡына баҫымды, хаталы итеп, икенсе ижеккә ҡуялар, орфоэпик яҡтан өсөнсө ижеккә ҡуйыу дөрөҫ.
А а
Б б
В в
Г г
Ґ ґ
Д д
Е е
Є є
Ж ж
З з
И и
І і
Ї ї
Й й
К к
Л л
М м
Н н
О о
П п
Р р
С с
Т т
У у
Ф ф
Х х
Ц ц
Ч ч
Ш ш
Щ щ
Ь ь
Ю ю
Я я
Ентеклерәк мәғлүмәт Кириллицаалфавиттар, Славян: ...
Кириллица алфавиттар
Славян :
Белорус
Болгар
Серб
Македон
Урыҫ
Украин
Славян булмағандар :
Ҡаҙаҡ
Ҡырғыҙ
Монгол
Таджик
Тарихи:
Иҫке славян әлифбаһы
Румын кириллицаһы
* БМО -ның ағза-илдәренең рәсми алфавиттары ғына күрһәтелгән
Ябырға
Львовта 1574 йылда баҫылған Иван Фёдоров «Азбука»һының беренсе бите.
Тарас Шевченконың «Южнорусский букварь» бите, 1861 йыл . Ярыжкаға ярашлы булыу, рус алфавиты менән тап килеү миҫалы, XIX быуатта .
Ентеклерәк мәғлүмәт № п.п., Буква ...
№ п.п.
Буква
Название
IPA
1
А а
а /ɑ/
/ɑ/, /ɐ/
2
Б б
бе /bɛ/
/b/
3
В в
ве /ʋɛ/
/ʋ/, /w/, /ʍ/, /u̯/
4
Г г
ге /ɦɛ/
/ɦ/
5
Ґ ґ
ґе /gɛ/
/g/
6
Д д
де /dɛ/
/d/
7
Е е
е /ɛ/
/ɛ/, /e/
8
Є є
є /jɛ/
/jе/, /ʲе/
9
Ж ж
же /ʒɛ/
/ʒ/
10
З з
зе /zɛ/
/z/
11
И и
и /ɪ/
/ɪ/
12
І і
і /i/
/i/[2] , /ʲi/[3] , /ɪ/[4] , /ʲɪ/[5]
13
Ї ї
ї /ji/
/ji/, /jɪ/[6]
14
Й й
йот /jɔt/
/j/, /i̯/
15
К к
ка /kɑ/
/k/
16
Л л
ел /ɛl/
/l/
17
М м
ем /ɛm/
/m/
№ п.п.
Буква
Название
IPA
18
Н н
ен /ɛn/
/n/
19
О о
о /ɔ/
/ɔ/, /o/
20
П п
пе /pɛ/
/p/
21
Р р
ер /ɛr/
/r/
22
С с
ес /ɛs/
/s/
23
Т т
те /tɛ/
/t/
24
У у
у /u/
/u/, /ʊ/
25
Ф ф
еф /ɛf/
/f/[7]
26
Х х
ха /xɑ/
/x/
27
Ц ц
це /t͡sɛ/
/t͡s/
28
Ч ч
че /t͡ʃɛ/
/t͡ʃ/
29
Ш ш
ша /ʃɑ/
/ʃ/
30
Щ щ
ща /ʃt͡ʃɑ/
/ʃt͡ʃ/
31
Ь ь
м'який знак
/mjɐˈkɪj znɑk/
/ʲ/
32
Ю ю
ю /ju/
/jʊ/, /ʲʊ/
33
Я я
я /ja/
/jɐ/, /ʲɐ/
Ябырға
Уҡыу
А һәр бер осраҡта [a] өнө булып ишетелә, ләкин баҫым алды ижектәрендә бик аҙ тойомланған иренләшеү барлыҡҡа килеү күҙәтелә — [a°] ([ɒ ]);
Г яңғырау тамаҡ йәиһә артҡы тел рәте фрикатив өнө булып ишетелә;
Ґ рус Г-һына тап килә;
Е рус Э- һына тап килә;
Є рус Е -һына тап килә;
Ж шул уҡ рус өнөнә тап килә, ләкин І алдынан (шулай уҡ Ю , Я ) —самалап алғанда, рус һүҙе дрожж и-лағы кеүек, йомшаҡ ишетелә;
И рус Ы -һына яҡын, әммә бер аҙ йомшағыраҡ;
I рус И өнөнә яҡын (ҡағиҙә булараҡ, бер аҙ йомшағыраҡ);
Ї ЙИ һымаҡ уҡыла;
Й "о" алдынан [j] тартынҡыһын аңлата, ә башҡа позицияларҙа – ижек барлыҡҡа килтермәгән [i] һуҙынҡыһы;
О бөтөн позицияларҙа ла [o] тип уҡыла, баҫымлы ижек алдынан торған ижектәрҙә У менән оҡшашлыҡ осрауы мөмкин, бигерәк тә, әгәр һүҙҙә бер нисә иренләшкән һуҙынҡы (у, ю)[8] булһа;
Ц ошондай уҡ рус өнөнә тап килә, ләкин Ь , І , Є , Ю , Я алдынан — йомшаҡ [t͡sʲ];
Ч Белорус , серб телдәрендәге кеүек ҡаты яңғырай (йәки поляк телендәге CZ һымаҡ), йә чех телендәге кеүек Č (бер аҙ ғына ҡаты), ләкин І , Ю , Я алдынан — йомшара;
Ш рус телендәге шул уҡ өнгә тап килә, ләкин І һәм башҡа йомшартҡыс һуҙынҡылар алдынан — йомшартылып әйтелә, рус Щ -һына оҡшаған;
Щ әҙәби украин әйтелешендә ҡаты [шч], [штш] (поляк бәйләнеше SZCZ ) кеүек, І алдынан — [шчь] (поляк ŚĆ ) уҡыла.
Шулай уҡ ҡарағыҙ: Кириллица в Юникоде
Стандарт украин клавиатураһы түбәндәгесә:
Америка версияһына нигеҙләнгән хәҙерге заман клавиатураһында украин алфавиты хәрефтәрен теҙеп урынлаштырыу (раскладка)(«Я» алдынан «Ґ» бөтә клавиатураларҙа ла булмай — ғәҙәттә уның урынына Shift клавишаһы һуҙыла)
Украин хәрефтәрен әйтеү һәм файҙаланыу тураһында ентекләп яҙылған мәҡәлә «Украин теле» , ә тарихы тураһында — айырым хәрефтәр тураһында мәҡәләләр (таблицаны ҡарағыҙ). Шулай уҡ украин яҙылышының бик боронғо варианттары тураһында мәҡәләләр:
Ярыжка
Максимовичевка
«Днестр русалкаһы» яҙылышы
Кулишовка
Драгомановка
Желеховка
Официально нынешний состав и порядок алфавита утверждён в 1993 году: Український правопис / АН України, Ін-т мовознавства ім. О. О. Потебні; Інститут української мови — 4-те вид., випр. й доп. — К.: Наукова думка, 1993. — 240 с.
На месте праславянского о после всех согласных, а также на месте праславянского ѣ после всех согласных, кроме д , т , з , с , ц , л , н , р : *ночь > ніч /nit͡ʃ/, *вѣра > віра /wirɑ/. На месте праславянского ѣ после д , т , з , с , ц , л , н , р : *сѣно > сіно /sʲinɔ/.
Обычно в начале слова: інший /ɪnʃɪj/, а также в слове хіба /xɪbɑ/.
На стыке двух частей слова, где первая заканчивается на /ʲ/, а вторая начинается на /ɪ/: синій /sɪnʲɪj/ = синь-ий .
На стыке двух частей слова, где первая заканчивается на /j/, а вторая начинается на /ɪ/: країна /krɑjɪnɑ/ = край-ин-а .
Некоторые носители украинского языка заменяют этот звук звуковым сочетанием /xw/ (изредка /kw/), которое перед губными гласными /ɔ/ и /u/ упрощается до /x/. Причина этого явления — отсутствие в коренных украинских словах и давних заимствованиях как самого звука /f/, так и его звонкого аналога /v/. В некоторых случаях это произношение закрепилось орфографически: хвіртка < пол. forta < нем.
А. Е. Супрун, Введение в славянскую филологию; Минск, Вышэйшая школа, 1989