Абворваньне

Абво́рваньне — абрад правядзеньня баразны вакол вёскі, якая, паводле павер’яў, спыняла пашырэньне эпідэміяў. У пэўных мясьцінах выкананьне абраду праводзілася і ў XX стагодзьдзі.

Абрад праводзіўся ў экстрэмальных сытуацыях (хваробы, эпідэміі, падзеж свойскай жывёлы). Жанчыны (толькі старыя, удовы й цнатлівыя дзяўчаты, зрэдку ўдзельнічалі й цяжарныя жанчыны) зьбіраліся апоўначы або да ўзыходу сонца на ўскраіне вёскі, распраналіся, распускалі валасы, запрагаліся ў саху й аралі баразну вакол паселішча. Звычайна праводзілі адну баразну, але бывала й тры баразны. У некаторых мясьцінах наперадзе працэсіі несьлі абраз. Лічылася, што хваробы й эпідэміі не пяройдуць гэтага магічнага кола. Калі эпідэмія ўжо пачалася, абрад суправаджаўся шумам: жанчыны білі ў засланкі, званілі косамі, крычалі заклінаньні. Калі небясьпека толькі набліжалася, абвораваньне праводзілася ў поўнай цішыні.

У некаторых раёнах Беларусі ў абрадзе абворваньня ўдзельнічалі й хлопцы. Часта абворваньне рабілася на валах-блізьнятах або двума братамі-блізьнятамі. На Гарадзеншчыне і ў Заходнім Палесьсі, калі ў вёсцы не было блізьнятаў, то запрагалі двух аднагодкаў-цёзкаў з аднолькавым колерам валасоў.

Астатнія жыхары вёскі да ўдзелу ў абрадзе не дапускаліся. Калі ведалі пра выкананьне абраду, то павінны былі зачыняць вароты, дзьверы й вокны. Калі ж абворваньне рабілася таемна, то той, хто сустракаўся на шляху ўдзельнікаў абраду, мог быць забіты. Сустрэтых ката, сабаку, а часам і карову вяскоўцы забівалі.

У Цэнтральным Палесьсі вядомы выпадкі абворваньня на чорных катох, пеўнях і сабаках. Як рэцыдыў абраду абворваньня ў XX ст. зафіксавана абворваньне на конях, на трактарах, бывала, плуг цягалі не вакол вёскі, а па вуліцах.

У Беларусі з мэтай абараніцца ад зла замест абворваньня часта прымянялася баранаваньне. Вядома таксама абворваньне культавых камянёў, верагодна, зьвязаных з Вялесам (Воласам), ахоўнікам жывёлы. Да абраду абворваньня сэмантычна й структурна блізкі абрад праворваньня (дарогі, рэчышча высахлай ракі) з мэтай выкліканьня дажджу.

Літаратура

• Абворваньне // Беларуская міфалогія: Энцыклап. слоўн. / С. Санько, Т. Валодзіна, У. Васілевіч і інш. — Менск: Беларусь, 2004.— 592 с.: іл. ISBN 985-01-0473-2.
• Абворваньне // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2010. — Т. 1. — 704с.:іл. с. — 3000 ас. — ISBN 978-985-11-0496-9

Вонкавыя спасылкі

• Янка Крук, дакумэнтальны фільм з цыклю «Спрадвечнае». частка 1, частка 2