Алесь Белы

Але́сь Бе́лы (Аляксандар Валерыянавіч Белы; псэўданімы: Кухмістар Верашчака, Gorliwy Litwin; нар. 17 лютага 1968, Менск, цяпер Беларусь) — беларускі гісторык, публіцыст, культуроляг і блогер.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Белы (неадназначнасьць).

Алесь Белы лац. Aleś Bieły
Дата нараджэньня	17 лютага 1968(1968-02-17) (57 гадоў)
Месца нараджэньня	Менск, БССР, СССР
Месца вучобы	Беларускі політэхнічны інстытут (1989)
Занятак	публіцыст, гісторык, журналіст, блогер, gastronomist
Навуковая сфэра	гісторыя
Вядомы як	Аўтар кнігі «Хроніка Белай Русі. Chronicon Russiae Albae. Нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы»
Навуковая ступень	доктар філязофіі
Узнагароды	Прэмія імя Францішка Багушэвіча (2001)

Доктар гуманітарных навук (PhD), гісторыя (2008)^[1].

Біяграфія

Нарадзіўся ў Менску, скончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1989), Кінгзтанскую школу бізнэсу ў Вялікабрытаніі (1996). У 2008 годзе абараніў доктарскую дысэртацыю па гісторыі ў Клайпедзкім унівэрсытэце (Летува) па тэме: «Лякалізацыя хароніма Белая Русь паводле заходнеэўрапейскіх тэкставых і картаграфічных крыніц XIII — сярэдзіны XVIII стагодзьдзяў».

Аўтар кнігі «Хроніка Белай Русі: нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы» (Менск, 2000) — дэталёвае рэканструкцыі эвалюцыі зьместу назвы «Белая Русь» у сыстэмах геаграфічных ведаў розных народаў і эпох на падставе заходнеэўрапейскіх тэкставых і картаграфічных крыніц VI—XVIII стагодзьдзяў.

Ляўрэат прэміі беларускага ПЭН-цэнтру імя Францішка Багушэвіча 2001 году. Аўтар шматлікіх артыкулаў па гісторыі Беларусі ў часопісе «Спадчына» і Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі, у ангельскіх часопісах, радыёпраграмаў сэрыі «Беларуская Атлянтыда» на Радыё Свабода. Суаўтар дакумэнтальнага тэлевізійнага цыклю БТ «Маем рэчы». Аўтар і ўкладальнік кніг «Наша Страва», «Энциклопедия белорусской кухни», «Belarusian Cookbook».

З 2022 году жыве ў Ізраілі. 15 жніўня 2025 году канадзкае выдавецтва «Грунвальд» Вольгі Яноўскай, заснаванае у 2024 годзе, выпусьціла 2-е дапоўненае выданьне «Беларускай кухарскай кнігі» Алеся Белага па-ангельску. Упершыню тая кніга выйшла ў 2009 годзе ў нью-ёрскім выдавецтве «Хіпакрын». Новае выданьне зьмяшчала звыш 250 рэцэптаў, у тым ліку 70 новых, якія дагэтуль не выдаваліся па-ангельску, а таксама звыш 50 фотаздымкаў. У выніку Яноўская адзначыла, што «гэта самая поўная беларуская кулінарная кніга на ангельскай мове на сёньняшні дзень». Большасьць замоваў кнігі паступіла звонку беларускай дыяспары. Кнігу прадавалі праз вэб-бачыну выдавецтва, на «Амазоне», у анлайн-кнігарні «Глёбус» у Сан-Францыска, а таксама праз выдавецтва «Скарына» ў Ангельшчыне^[2].

Асноўныя інтарэсы

• гісторыя картаграфіі;
• іканаграфія ВКЛ і Беларусі Сярэднявечча і Новага часу;
• гісторыя дыпляматыі і замежных сувязяў ВКЛ;
• уплыў заходнеэўрапейскіх культурных, тэхналягічных і эканамічных рэаліяў на фармаваньне матэрыяльнай і духоўнай культуры Беларусі;
• гісторыя кулінарыі і гастранаміі.

Бізнэс

У 2005 годзе набыў шляхецкі дом у вёсцы Малой Люцінцы Валожынскага раёну, які зьбіраўся рэканструяваць і дзе прапаноўваў турыстычныя паслугі^[3]. Пазьней выступаў кансультантам рэстарана нацыянальнай кухні ў цэнтры Менску^[4].

Ацэнкі

Крытыкуецца за сваё агрэсіўнае стаўленьне да Беларускага нацыянальнага адраджэньня. У сваіх публічных выказваньнях выступаў актыўным апалягетам рэжыму Аляксандра Лукашэнкі, агульна абвінавачваў гістарычных дзеячоў Беларускага адраджэньня і сучасных беларускіх культурніцкіх актывістаў у нацызьме, антыхрысьціянстве ды іншым. Вядомы як складальнік сьпісу «нацыстаў-беларутэнаў», у які ён улучыў у тым ліку гісторыка Ўладзімера Арлова^{[5][6][7][8][9][10]}.

Нягледзячы на агрэсіўнае непрыняцьце беларускіх адраджэнцаў, актыўна цытуе^[11] калядную песьню, вядомую выняткова з адной крыніцы — публікацыі аднаго з пачынальнікаў Беларускага нацыянальнага адраджэньня Вацлава Ластоўскага (хоць аўтэнтычнасьць шэрагу песьняў, апублікаваных Ластоўскім, неаднаразова ставілася пад сумнеў^[12], а сам Белы ў сваёй кнізе «Наша Страва» азначае Ластоўскага як «вялікага містыфікатара»^[13]). Адметнасьцю гэтай песьні, знойдзенай Ластоўскім у аправе кнігі, падараванай яму ў 1923 годзе начальнікам Дэпартамэнту рэлігіі Летувы Казімерасам Прапалянісам(lt), ёсьць называньне «ліцьвінамі» асобаў зь летувіскімі імёнамі: «Енас з Юргасам з пушчаў літвіны нясьлі Хрыстові з салам бацьвіны» (тым часам паводле беларускай народнай песьні, добра вядомай з парыскай лекцыі пра Беларусь Аляксандра Рыпінскага^[14], апісаньня Барысаўскага павету Яўстаха Тышкевіча^[15], слоўніка Насовіча і зборніка беларускіх песень Пятра Бяссонава — «Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ боцвиння»^[16], а паводле варыяцыі гэтай жа песьні на Піншчыне — «два літвіны із Дывін прынесьлі гаршчык батвін»^[17]). Сам Белы азначае апублікаваную Ластоўскім песьню як «традыцыйную калядку пачатку XVIII стагодзьдзя», а таксама прыводзіў непраўдзівыя зьвесткі, што «арыгінал быў надрукаваны ў выд.: Служебник. Супрасль, 1726»^[18][a].

У верасьні 2023 году летувіскі гісторык, прафэсар Віленскага ўнівэрсытэту Альфрэдас Бумблаўскас заявіў, што «што ёсьць і канструктыўныя „літвіністы“, як, напрыклад, Аляксандар Белы, які прызнае гістарычныя межы Летувы шырэй, чым межы 1920 году»^[19][b].

Бібліяграфія

• Aliaksandr Biely. Беларуская кухарская кніга = анг. The Belarusian Cookbook / рэд. Вольга Яноўская. — Міндэн Хілз: Грунвальд, 2025. — 408 с. — ISBN 978-1738314287

Заўвагі

1. На красавік 2024 году выпраўлена на: «Арыгінал, паводле В. Ластоўскага, быў знойдзены на аркушыку, укладзеным у выданне: Служебник. Супрасль, 1726. (В. Ластоўскі. Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі. Коўна. 1926. С. 631-632). Улічваючы метадалогію Ластоўскага, цалкам можа быць фальсіфікатам»
2. • 2 жніўня 2024 году ў тэлеграм-канале «Gorliwy Litwin» (@gorliwy_litwin) зьявіўся допіс, дзе сьцьвярджаецца неіснаваньне беларускай нацыі: «<…> І дарэчы якія дасягненні ў беларусаў у калектыўных відах спорту? Дзе поспехі белых рускіх камандаў? Іх няма таму што немагчыма набраць дзясятак чалавек якія вераць усур’ёз у гонар такой нацыі Якой насамрэч не існуе. Ну не былі ж вандалы і лангабарды нацыямі!.і не былі іх варварскія каралеўствы нацыянальнымі дзяржавамі. А Абламейка ўвесь час крадзе ў Літвы кавалкі спадчыны і аб’яўляе іх „беларускімі“. Злодзей і фальсіфікатар.»^[20];
   • 24 лістапада 2024 году ва ўліковым запісу Facebook «Алесь Белы» зьявіўся допіс з наступным тэкстам: «Белыя рускія жартуюць. Раскажыце мне які жарт там самы смешны? Для мяне гэта калі яны кажуць што ў іх „нацыя“»^[21]