Ванчас

Ванчас^[1], ванчо́с (ст.-бел. ванчосъ, ванчусъ^[a]) — дубовы брус, каб будаваць караблі^[3].

Этымалёгія

Паводле этымалягічнага слоўніка Расейскай акадэміі навук (6 выпуск, 2012 год), вáнчас, ванчос, ванчэс, ванчус (рас. ва́нчес, ва́нчос) ёсьць беларускім словам, у старабеларускай мове яно адзначаецца прынамсі ад пачатку XVI стагодзьдзя. Прытым слова ванчосъ таксама бытавала ў стараўкраінскай мове, а wanczos, wanszos, wańczos, wańszos — у старапольскай мове (бытуе яно і ў сучаснай польскай мове)^[4].

Хоць у рэчышчы палітыкі летувізацыі пад уладай Савецкай Расеі гэтае слова спрабавалі выводзіць зь летувіскай і латыскай моваў^[5], аднак у Вялікім слоўніку летувіскай мовы няма пададзенага ў ЭСБМ (1980 год) летувіскага слова vančos, а параўнаньне з латыскім vancis 'бэлька для прывязваньня якара' цяпер лічыцца неверагодным^[6]. Тым часам наяўныя ў слоўніках vánčesas і vánčosas ёсьць недастаткова яснымі ў летувіскай мове, таму, наадварот, могуць разглядацца як славянскія запазычаньні^[6].

Паводле апошніх дасьледаваньняў, ванчас выводзяць з германскіх моваў: новаверхненям. wainschosz (цясьлярскі тэрмін, звычайны ў дакумэнтах Тэўтонскага ордэну XVI ст.) = анг. wainscot 'дубовая драўніна найвышэйшай якасьці, якая ўвозіцца з Расеі, Нямеччыны і Галяндыі', нід. wagenschot 'дубовая ашалёўка, панэль', ням. Wagenschoss^[6].

Заўвагі

1. Польскі езуіт, натураліст і фізіёграф Габрыэль Жанчынскі(pl) пісаў у 1721 годзе, што матэрыялы зь драўніны дуба (а менавіта бочкі) палякамі мянуюцца «Klepki», а дошкі, зь якіх яны робяцца, завуцца ў ліцьвінаў «Wanczos», у немцаў «Eichenebolen» і ў батаваў «Planken»^[2]