Варшаўскі пазытывізм

З уступленьнем на трон у 1855 годзе Аляксандра II у расейскім грамадзтве пачаўся непрацяглы пэрыяд адлігі. Лібэралізацыя кранула і асьвятленьне жыцьця Польшчы, яе культуры і літаратуры. Аднак пасьля Студзеньскага паўстаньня 1863—1864 гадоў сытуацыя рэзка зьмянілася, што вылілася ў афіцыйную палітыку ўладаў імпэрыі на русіфікацыю палякаў. Былі зачыненыя польскія школы і ўжываньне польскай мовы ў дзяржаўных установах Расеі было забароненае^[1].

Пасьля задушэньня Студзеньскага паўстаньня шмат палякаў пакінулі свае спадзяваньні на аднаўленьня незалежнасьці ад краінаў-удзельніцаў падзелаў Рэчы Паспалітай. Разам з гэтымі надзеямі, яны, часам неахвотна, часткова адклалі ў бок стыль рамантычнай эпохі^[2].

Ува ўмовах узмоцненых антыпольскіх настрояў у расейскім грамадзтве напрыканцы 60-х — пачатку 70-х гг. зьявілася мноства публіцыстычных, паэтычных і празаічных твораў, якія клеймавалі «польскую інтрыгу»^[1]. Да антыпольскай кампаніі далучыўся і адзін з найталенавіцейшых расейскіх пісьменьнікаў Мікалай Ляскоў^[3].

Да канца 70-х гг. варожасьць у дачыненьні да Польшчы ў асяродзьдзі расейскіх пісьменьнікаў аслабевае. Адным з найважнейшых фактараў перамены ў настроях шматлікіх расейскіх літаратараў стаў варшаўскі пазытывізм, які быў успрыняты ў Расеі не як філязоўскае вучэньне, а як ідэалягічны рух, які садзейнічаў узаемапаразуменьню Расеі і Польшчы^[3]. Польскі пазытывізм пазычыў сваю назву зь філязоўскіх поглядаў француза Агюста Конта, але шмат са сваёй ідэалёгіі таксама і з твораў брытанскіх гуманітарыяў і навукоўцаў, уключаючы Гербэрта Спэнсэра і Джона Сьцюарта Міла. Польскія пазытывісты прапагандавалі выкарыстаньне розуму перад эмоцыямі. Яны сьцьвярджалі, што незалежнасьці, калі яна мусіць быць адноўленая, трэба дамагацца паступова, шляхам «будаўніцтва з-пад асноваў» (ствараючы матэрыяльную інфраструктуру і адукоўваючы людзкія масы) і цераз «арганічную работу», якая дазволіць польскаму грамадзтву ўзаемадзейнічаць як цэльны «сацыяльны арганізм» (канцэпт сацыяльнага арганізму пазычаны ў Гербэрта Спэнсэра)^[4]. Варшаўскі пазытывізм і яго літаратурная творчасьць былі высока ацэненыя перадусім расейскімі лібэраламі, праграмма якіх у большасьці супадала з тэзамі польскіх пазытывістаў^[3]. У меншай ступені цікавіліся сучаснай польскай літаратурай толькі публіцысты славянафільскага толку. У 90-я гады ў шэрагу са шматлікімі перакладамі на расейскую мову сучасных польскіх пісьменьнікаў у расейскай прэсе сустракаюцца нямала высокіх ацэнак іх твораў, якія часта супастаўляліся з творчасьцю расейскіх пісьменьнікаў^[5]. Высокая ацэнка публіцыстычнай і мастацкай дезйнасьці польскіх пазытывістаў большасьцю расейскіх літаратараў захавалася і ў наступныя гады^[5].

Вядучы польскі журналіст, аўтар апавяданьняў і раманаў Балеслаў Прус абвяшчаў сваім суайчыньнікам, што месца Польшчы ў сьвеце будзе вызначацца ўкладам, які яна зробіць у навуковы, тэхналягічны, эканамічны і культурны сусьветны прагрэс^[6].

Адмысловыя сацыяльныя пытаньні, адрэсаваныя польскім пазытывістам уключалі зацьвярджэньне раўнапраўя для ўсіх чальцоў грамадзтва, уключаючы вяскоўцаў і жанчынаў; асыміляцыю польскай габрэйскай меншасьці і абарону польскага насельніцтва ў падуладнай Нямеччыне Польшчы супраць «Культуркампфа» і выцясьненьня палякаў нямецкімі асаднікамі^[7].

Пазытывісты лічылі работу, а не паўстаньні, сапраўдным шляхам, каб падтрымаць польскую нацыянальную ідэнтычнасьць і дэманстраваць канструктыўны патрыятызм^[8].

Варшаўскі пазытывізм

Гісторыя

Аўтары

Крыніцы

Літаратура

Wikiwand - on