Віленска-Радамская унія

Ві́ленска-Ра́дамская у́нія — дзяржаўная і палітычная дамова ВКЛ і Польскага каралеўства, заключаная ў Вільні і ратыфікаваная Кароннай Радай у Радаме ў 1401 годзе. Па ўмовах уніі ВКЛ заставалася самастойнай дзяржавай у саюзе з Польшчай. Пажыцьцёва перадавала кіраўніцтва ВКЛ вялікаму князю Вітаўт з захаваньнем вярхоўнай улады Ягайлы. Пасьля сьмерці Вітаўта ўлада пераходзіла да Ягайлы ці ягоных законных нашчадкаў.

Віленска-Радамская унія
ВКЛ і Польшча ў 1386—1434 гг.
Падпісаная	1401
·  месца	Радам (Польшча)
Бакі	Вялікае Княства Літоўскае Польскае Каралеўства

Унія ацэньваецца як узмацненьне літоўска-польскіх стасункаў^[1].

Перадумовы

У 1399 годзе падчас родаў памерла каралева польская Ядзьвіга, не пакінуўшы Ягайлу нашчадкаў^[2]. Калі б польскія шляхцічы прымусілі Ягайлу адмовіцца ад трону, яму б давялося спрабаваць вярнуць сабе княскую пасаду ў Вялікім Княстве Літоўскім. Вітаўт, у сваю чаргу, мусіў бы ці вярнуцца ў Троцкае княства, ці распачаць чарговую грамадзянскую вайну^[3].

На сходзе ў 1398 годзе літоўскія і рускія князі ды баяры абвясьцілі Вітаўта самастойным кіраўніком дзяржавы, якая стала называцца Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамайцкае. Аднак у наступным годзе Вітаўт пацярпеў трагічную паразу ад татараў на Ворскле^[4]. Акрамя таго, выбухнулі паўстаньні ў Смаленскім княстве, Ноўгарадзкай і Пскоўскай рэспубліках^[5]. Гэтыя чыньнікі таксама прымушалі яго да заключэньня пагадненьня зь Ягайлам.

Заключэньне

Перамовы пачаліся ў сьнежні 1400 году ў Горадні. Унія была падпісаная ў трох асобніках: першы акт падпісаны Ягайлам (арыгінал не захаваўся), другі Вітаўтам і літоўскай шляхтай (18 студзеня 1401 году ў Вільні). Віленскую дамову 11 сакавіка 1401 году пацьвердзіла каронная рада ў Радаме^[2], прызнаючы пажыцьцёвы тытул вялікага князя літоўскага за Вітаўтам.

Вялікі князь Вітаўт прызнаваў уладу Ягайлы (які атрымаў тытул найвышэйшага князя Літвы, што падкрэсьлівала яго верхавенства) і абавязваўся разам зь літоўскімі баярамі далучыць Літву да Каралеўства Польскага. Літоўская і польская шляхта дамовіліся не абіраць новага польскага караля бяз згоды абодвух бакоў^[6]. На момант падпісаньня вуніі ні Вітаўт, ні Ягайла ня мелі нашчадкаў, аднак кожны спадзяваўся, што ягонаму будучаму сыну дастанецца ў спадчыну Вялікае Княства і Карона^[7].

Значэньне і наступствы

Беручы пад увагу сьмерць каралевы Ядзьвігі ў 1399 і брак патомства ад яе шлюбу зь Ягайлай, літоўскія баяры атрымалі магчымасьць у выпадку сьмерці караля супольна з польскімі панамі абіраць новага манарха.

Бакі дамовіліся пра супольны саюз для ўзаемнай абароны, што дазволіла Вітаўту зладзіць наступ супраць крыжакоў і ініцыяваць першае жамойцкае паўстаньне^[4]. У канчатковым выніку супольныя дзеяньні літоўска-польскага хаўрусу дазволілі атрымаць вырашальную перамогу над Тэўтонскім Ордэнам у Грунвальдзкай бітве.

Ацэнкі

Падпісаньне дамову па-рознаму трактуецца летувіскімі і польскімі гісторыкамі. Некаторыя называюць гэта Вітаўтавай памылкай, бо гэта пазбавіла яго магчымасьці атрымаць тытул караля Літвы^[2]. Іншыя сьцьвярджаюць, што гэта была саступка Польшчы, пляны якой пра інкарпарацыю Вялікага Княства ў яе склад праваліліся^[2]. Больш позьнія дасьледваньні не надаюць асаблівай значнасьці пагадненьню, называючы яго звычайнай мадыфікацыяй літоўска-польскіх стасункаў, паўсталых у 1392 годзе^[2].