Золатавалютны запас

Золатавалю́тны запа́с — афіцыйны запас золата і замежнай валюты ў галоўным банку і ведамстве скарбу краіны, а таксама ў міжнародных валютна-крэдытных арганізацыях.

Улучае: 1) замежныя валюты, што служаць сродкам міжнародных плацяжоў, 2) супольныя міжнародныя валютныя адзінкі (эўра), 3) спэцыяльныя правы запазычаньня ў Міжнародным валютным фондзе (МВФ; Вашынгтон, ЗША), 4) правы на аўтаматычнае атрыманьне сродкаў у МВФ, 5) афіцыйны залаты запас. Сусьветныя золатавалютныя запасы складалі: у 1980 годзе — $409,8 млрд (42%) у валюце і $563,3 млрд у золаце па рынкавай цане, у 1990 годзе — $907,3 млрд (72%) у валюце і $361,5 млрд у золаце, у 1994 годзе — $1186,4 млрд і $348,7 млрд адпаведна. На канец 1994 году асноўнымі ўладальнікамі золатавалютных запасаў былі прамысловаразьвітыя дзяржавы — $927,6 млрд (60%), у тым ліку ЗША мелі $163,6 млрд (11%), Японія — $135,2 млрд і Нямеччына — $113,9 млрд. Разьвіцьцёвыя краіны валодалі запасамі на астатнія $607,5 млрд. На той час асноўную частку валютных запасаў складалі рэзэрвовыя валюты: амэрыканскі даляр — $585,2 млрд (49% валютных запасаў), нямецкая марка — $151,1 млрд і японская ена — $83,4 млрд. У міжнародных разьліках выкарыстоўваюць у асноўным валютныя запасы^[1].

Беларусь

На 1 студзеня 1999 году Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь валодаў залатым запасам у памеры 1,3 тоны банкаўскіх зьліткаў, што захоўваліся ў Цэнтральным сховішчы Нацбанку. Наступныя 2 гады залаты запас больш як падвойваўся штогод: за 2000 год — з 2 тонаў да 4,4 тоны, за 2001 год — да 10,1 тоны. Толькі аднойчы залаты запас зьмяншаўся — цягам 2003 году з 11,9 да 11,5 тоны (-3%). У 2004 годзе ён вырас амаль удвая да 20,2 тоны. Надалей залаты запас пастаянна рос і 1 студзеня 2019 году дасягнуў 41,2 тоны^[2].

На 1 студзеня 2003 году Нацбанк Беларусі меў $477,8 млн золатавалютанага запасу ў вызначэньні Міжнароднага валютнага фонду (МВФ). Зь іх $416,4 млн (87%) складалі замежныя валюты, $60,4 млн — золата, $0,3 млн — спэцыяльныя правы запазычаньня (СПЗ) ў МВФ і $0,7 млн — іншыя сродкі (дамовы перакуплі). На пачатак 2013 году золатавалютны запас Беларусі дасягнуў найбольшай вартасьці ў $8,095 млрд. Адначасна найбольшай рынкавай вартасьці дасягнулі залаты запас — $2,286 млрд (33,3 тоны) і іншыя сродкі ў выглядзе дамоваў перакуплі — $ 2 001,2 млн. На пачатку 2012 году валютны запас дасягнуў найбольшага памеру ў $4 488,7 млн. Пагатоў яго доля была найбольшай — 92% — на пачатку 2004 і 2008 гадоў. Найменшая яго доля складала 38% на пачатку фінансавага крызісу ў Беларусі 2011 году. Найменшая вартасьць залатога запасу складала $37,4 млн на пачатку 2004 году. Таксама цягам 2004—2008 гадоў у складзе золатавалютнага запасу Беларусі адсутнічалі СПЗ^[3].

На 1 студзеня 2019 году золатавалютны запас Беларусі складаў $7 157,6 млн. Зь іх $4 203,5 млн (59%) прыпадала на валютны запас, у тым ліку $3 949,5 млн у выглядзе ўкладаў, зь якіх $3 520,9 млн у банках з галаўным аддзяленьнем за межамі краіны, што падае справаздачнасьць. Яшчэ $254 млн знаходзілася ў каштоўных паперах. Залаты запас складаў 1,5 млн чыстых тройскіх унцыяў або $1 934,7 млн. СПЗ складалі $517,1 млн. Сярод іншых сродкаў на $502,2 млн дамовы перакуплі складалі $499,2 млн. Пагатоў цягам 2019 году (кароткатэрміновыя) чыстыя выдаткі сродкаў у замежнай валюце мелі скласьці $5 924,6 млн (83% запасу). Зь іх загадзя ўсталяваныя выдаткі мелі скласьці $4 246,2 млн (72% выдаткаў). Абумоўленыя выдаткі мусілі скласьці $1 678,4 млн, зь іх налічвалася $1 009,5 млн закладных парукаў за даўгавыя абавязкі^[4].

Золатавалютны запас Беларусі^[2][3][4]

Пачатак году	Замежныя валюты, млн $ (%)	Золата, млн $ (тонаў)	Спэц. правы запазы-чаньня, млн $	Іншыя сродкі, млн $	Разам, млн $	Каротка-тэрміновыя выдаткі, млн $ (% ад запасу)
2003	416,4 (87%)	60,4 (11,9)	0,3	0,7	477,8
2004	460,7 (92%)	37,4 (11,5)	0	0,8	▲498,9
2005	690,4 (90%)	79,4 (20,2)	0	0,4	▲770,2
2006	1 105,6 (85%)	190 (25)	0	0,9	▲1 296,5	-313,5 (24%)
2007	1 067,2 (77%)	314,4 (26,2)	0	1,3	▲1 382,9	-704,1 (51%)
2008	3 866,2 (92%)	230 (26,3)	0	86	▲4 182,2	-1 514 (36%)
2009	2 605,5 (85%)	374,1 (26,6)	1	80,5	▼3 061,1	-1 521,3 (50%)
2010	2 519,9 (45%)	821,1 (28,7)	578,4	1 733,1	▲5 652,5	-1 906,3 (34%)
2011	1 907,7 (38%)	1 599,8 (30,2)	567,7	955,5	▼5 030,7	-3 830 (76%)
2012	4 488,7 (57%)	1 904,7 (31,7)	572,4	950,1	▲7 915,9	-4 204,5 (53%)
2013	3 240,2 (40%)	2 286 (33,3)	567,5	2 001,2	▲8 095	-5 209,2 (64%)
2014	3 738,2 (56%)	1 713,9 (35)	571,7	627,1	▼6 650,9	-5 810,8 (87%)
2015	2 882,8 (57%)	1 637,1 (36,5)	538,7	0,5	▼5 059,1	-7 869,4 (156%)
2016	1 953,7 (47%)	1 432,2 (38,1)	515,2	274,7	▼4 175,8	-7 916,2 (190%)
2017	2 420,1 (49%)	1 720,3 (39,1)	499,8	286,9	▲4 927,2	-5 774,3 (117%)
2018	4 282,2 (59%)	1 939,9 (40,2)	529,5	563,7	▲7 315,3	-6 558,8 (90%)
2019	4 203,5 (59%)	1 934,7 (41,2)	517,1	502,2	▼7 157,6	-5 924,6 (83%)