Канфлікт у Паўночнай Ірляндыі

Канфлікт у Паўночнай Ірляндыі (па-ірляндзку: Na Trioblóidí, па-ангельску: The Troubles — «клопаты») — этнічна-нацыянальны^[6][7][8][9] канфлікт у Паўночнай Ірляндыі ў канцы 1960-х — 1998 роках^[10]. Пэрыядычна выходзіў за межы Паўночнай Ірляндыі, распаўсюджваючыся на Ірляндыю, Ангельшчыну і кантынэнтальную Эўропу.

Канфлікт у Паўночнай Ірляндыі
[[Файл:|цэнтар|307px|]]Палітычная мапа Ірляндыі
Дата: 1960-я — 1998 Месца: Паўночная Ірляндыя Вынік: * нічыйны вывад брытанскіх войскаў раззбраеньне ўзброеных груповак
Супернікі
Сілы дзяржбясьпекі: Узброеныя сілы Вялікабрытаніі Каралеўская паліцыя Ольстэру (КПО) Сілы абароны Ірляндыі (САІ) Паліцыя Ірляндыі	Ірляндзкія рэспубліканскія баевікі: Часовая ІРА (ІРА) Ірляндзкая нацыянальная вызвольная армія (ІНВА) Афіцыйная ІРА (АІРА) Пераемная ІРА (ПІРА) Рэальная ІРА (РІРА) Ірляндзкая народная вызвольная арганізацыя (ІНВА) З падтрымкай: Лібія пастаўкі зброі	Ольстэрскія ляялісцкія баевікі: Асацыяцыя абароны Ольстэру (ААО) Ольстэрскія добраахвотніцкія сілы (ОДС) Камандас чырвонай рукі (КЧР) Ольстэрскі супраціў (ОС) Ляялісцкія добраахвотніцкія сілы (ЛДС) Ольстэрскія пратэстанцкія добраахвотнікі (ОПД) З падтрымкай: Паўднёва-Афрыканская рэспубліка (пастаўкі зброі)
Страты
Брытанская армія: 705 (укл. ОАП) КПО: 301 ПІТС: 24 Тэрытарыяльная армія: 7 Іншая паліцыя: 6 Каралеўскія вайскова-паветраныя сілы: 4 Каралеўскі вайскова-марскі флёт: 2 Агулам: 1049[1] Ірляндзкая армія: 1 Паліцыя Ірляндыі: 9 Ірляндзкая турэмная служба: 1 Агулам: 11[1]	ІРА: 292 ІНВА: 38 АІРА: 27 ІНВА: 9 РІРА: 2 Агулам: 368[1]	ААО: 91 ОДС: 62 КЧР: 4 ЛДС: 3 ОС: 2 ОПД: 1[2] Агулам: 162[1]	Забітыя цывільныя: 1840[3] (1935 улічваючы баевікоў)[1]
Агульныя страты
Агулам загінулі: 3532[3] Агулам параненыя: > 47 500[4] Агульныя страты: ~50 000[5]

Галоўнай прычынай канфлікту стала даўняя спрэчка пра статус Паўночнай Ірляндыі: юніяністы ды ляялісты (пераважна пратэстанты) бачылі працяг існаваньня Паўночнай Ірляндыі ў складзе Злучанага каралеўства, а нацыяналісты ды рэспубліканцы (пераважна каталікі) жадалі выхаду з Зьвязу ды аб’яднаньня зь Ірляндыяй.

Канфлікт пачаўся пасьля пачатку кампаніі Асацыяцыі за правы чалавека ў Паўночнай Ірляндыі за спыненьне дыскрымінацыі каталіцкай/нацыяналістычнай меншасьці пратэстанцкім/юніянісцкім урадам і мясцовымі ўладамі^[11][12]. Урад паспрабаваў здушыць пратэсты з дапамогай пераважна пратэстанцкай паліцыі, пасьля чаго процістаяньне вылілася ў сутычкі ў 1969 року і ўвод брытанскіх войскаў. У асобных грамадах дзеля разьдзелу варожых бакоў былі ўзьведзеныя «Муры міру». Спачатку некаторая частка каталікоў нават падтрымала прыход брытанскай арміі, якая здавалася менш брутальнай за ольстэрскую паліцыю, але неўзабаве варожымі аказаліся і вайскоўцы, асабліва пасьля Крывавай нядзелі 1972 року^[13].

Асноўнымі бакамі супрацьстаяньня з боку рэспубліканцаў былі Часовая Ірляндзкая Рэспубліканская Армія (ІРА) і Ірляндзкая нацыянальная вызвольная армія (ІНВА); з боку ляялістаў — Ольстэрскія добраахвотніцкія сілы (ОДС) і Асацыяцыя абароны Ольстэру (ААО); з боку брытанскіх уладаў — армія і паліцыя. Рэспубліканцы вялі партызанскую вайну супраць брытанскіх спэцаддзелаў ды бамбілі інфраструктурныя, камэрцыйныя і палітычныя аб’екты. Ляялісты ў адказ нападалі на рэспубліканцаў/нацыяналістаў ды ўсю каталіцкую грамаду. Брытанскія спэцпадразьдзяленьні ладзілі антыпартызанскія апэрацыі пераважна супраць рэспубліканцаў.

За час канфлікту загінулі больш за 3500 чалавек, 52% зь якіх — мірнае насельніцтва, 32% — прадстаўнікі брытанскіх падразьдзяленьняў, 16% — удзельнікі ўзброеных фармаваньняў^[1]. Мірны працэс прывёў да замірэньняў між бакамі і абмеркаваньняў на палітычным узроўні, у выніку чаго ў 1998 року была заключаная Вялікапятнічная ўгода, якая вярнула Паўночнай Ірляндыі самакіраваньне. Паўночнаірляндцы атрымалі права на самавызначэньне, была праведзеная рэформа паліцыі, раззбраеньне баевікоў і абвешчаная амністыя увязьненым.