Крыж (сузор’е)

Крыж (па-лацінску: Crux, Cru) — найменшае з 88 сучасных сузор’яў, але адно з самых заўважных у паўднёвым небе. Яно адрозьніваецца яскравым астэрызмам, вядомым пад назвай Паўднёвы Крыж.

Крыж
Сьпіс зорак у сузор’і Крыжа
Лацінская назва	Crux
· у родным склоне	Crucis
· скарот	Cru
Простае ўзьняцьцё	12,5г
Схіленьне	−60°
Квадрант	SQ3
Плошча	68 кв. гр. (88-е)
Зорак паводле Баера/Флэмстыда	19
Зорак з плянэтамі	1
Зорак ярчэй за 3.00m	5
Зорак у 10 пк (32,62 сьв. г.)	0
Найярчэйшая зорка	Акрукс (α Cru) (0,87m)
Найбліжэйшая зорка	η Cru (64,22 сьв. г., 19,69 пк)
Аб’екты Мэсье	Няма
Мэтэорныя патокі	Круцыды
Памежныя сузор’і	Цэнтаўр Муха
Назіраецца ў шыротах паміж +20° і −90°. Найлепш назіраецца ў 21:00 на працягу траўня.

Гісторыя

Сузор’е Крыжа назіралі яшчэ грэкі антычнасьці, а Пталемэй лічыў астэрызм часткай Цэнтаўра.^[1] Да IV ст. да н. э. Крыж было відаць цалкам з Брытанскіх астравоў, але пад уплывам папярэджаньня раўнадзенстваў каляпалярныя паўднёвыя сузор’і сышлі за гарызонт у Эўропе, і паўночныя народы пра сузор’е з часам забыліся.^[2]

Аддзяленьне Крыжа ад Цэнтаўра часьцей прыпісваюць францускаму астраному Аўгустыну Рае, які зрабіў гэта ў 1679 годзе, але некаторыя гісторыкі прыпісваюць стварэньне сузор’я Пэтру Плянцыюсу ў 1613-м. Вядома, што ў 1624 годзе гэтае сузор’е было згадана ў Якаба Барча.^[3]

Адметнасьці

Зоркі

Тры зь пяці галоўных зорак Крыжа — Акрукс, Бэкрукс і Дэкрукс — зоркі клясы B, якія ўваходзяць у асацыяцыю Скарпіёна-Цэнтаўра, найбліжэйшую OB-асацыяцыю ад Сонца.

Назіраньне

Сузор’е Крыжа добра бачна ў паўднёвым паўшар’і круглы год. Па-над гарызонтам яго відаць можна і з тропікаў паўночнага паўшар’я; лепшы час для назіраньня ў гэтых шыротах — зіма-вясна. Напрыклад, з Канкуну (25° пн. ш.) Крыж можна назіраць каля 22 гадзінаў напрыканцы красавіка.^[4] На поўдзень ад 34° пд. ш. сузор’е зьяўляецца незаходзячым.