Маскоўскі мэханізм АБСЭ

Маско́ўскі мэхані́зм АБСЭ — мэтад работы АБСЭ ў галіне чалавечага вымярэньня з ініцыятывы дзяржаваў-удзельніц. Улучае стварэньне місіяў экспэртаў або дакладчыкаў для работы з уставай з чалавечым вымярэньнем у пэўнай дзяржаве. Экспэрты і дакладчыкі ня могуць быць прызначэнцамі, грамадзянамі або рэзыдэнтамі адпаведнай дзяржавы ці дзяржаваў-ініцыятараў місіі.

Мэханізм можа быць запушчаны:

• самой адпаведнай дзяржавай з уласнай ініцыятывы або на запыт іншай дзяржавай-удзельніцай (у гэтых выпадках дзяржава сама абірае экспэртаў);
• шасьцю дзяржавамі-ўдзельніцамі (у выпадку, калі адпаведная дзяржава ў адказ на зроблены запыт не сфармавала місію экспэртаў або ініцыятары лічаць, што пытаньне не было разгледжанае ў выніку накіраваньня місіі экспэртаў) — замест экспэрта ў дадзеным выпадку дзяржавы-ініцыятары прызначаюць дакладчыка. Адпаведна дзяржава мае права прызначыць судакладчыка, які разам з прызначаным ініцыятарамі дакладчыкам абірае трэцяга судакладчыка (пры рознагалосьсях трэцяга судакладчыка прызначае ўпаўнаважаны на тое Саветам міністраў орган АБСЭ), аднак не абавязаная гэтага рабіць;
• дзесяцьцю дзяржавамі-ўдзельніцамі — без папярэдніх перамоваў з адпаведнай дзяржавай, але з выкананьнем ягонага права прызначаць судакладчыка;
• Кіроўнай радай (колішні Камітэт старэйшых службовых асобаў) ці Пастаяннай радай (колішні Пастаянны камітэт).

Мэханізм уведзены Маскоўскім дакумэнтам Канфэрэнцыі па бясьпецы і супрацоўніцтве ў Эўропе ў 1991 року ў разьвіцьцё Венскага мэханізму^[1], які прадугледжваў двухбаковы сустрэчы і абмен інфармацыяй па тэматыцы чалавечага вымярэньня.

Экспэрты абіраюцца з асаблівага сьпісу, куды іх прызначаюць дзяржавы-ўдзельнікі. Дзеля работы мэханізму патрэбныя ня меней за 45 экспэртаў. Празь недахоп экспэртаў у 2016—2017 роках мэханізм быў нядзеяздольны^[2].

Маскоўскі мэханізм прымяняўся дзевяць разоў^[3] у дачыненьні:

• паведамленьняў пра напады на і зьверствы ў дачыненьні да бяззбройных цывільных асобаў у Харватыі ды Босьніі і Герцагавіне (1992) з ініцыятывы 13 удзельніц КБСЭ;
• Эстоніі (1992) з уласнай ініцыятывы;
• Малдовы (1993) з уласнай ініцыятывы;
• Сэрбіі і Чарнагорыі (1993) з ініцыятывы Камітэту старэйшых службовых асобаў;
• вайсковай апэрацыі НАТО ў былой Саюзнай Рэспубліцы Югаславіі (1999) з ініцыятывы Расеі^[2];
• Туркмэністану (2002—2003) з ініцыятывы 10 удзельніц АБСЭ^[4];
• Беларусі (2011) з ініцыятывы 14 удзельніц АБСЭ^[5];
• Расеі (2018) з ініцыятывы 16 удзельніц АБСЭ^[6][7][8];
• Беларусі (2020) з ініцыятывы 17 удзельніц АБСЭ^[9][10].

Туркмэністан^[11], Беларусь^[12] і Расея^[13] выказвалі крытыку ў дачыненьні прымяненьня да іх Маскоўскага мэханізму.