Народная вучэльня

Наро́дная вучэ́льня (народнае вучылішча; рас. народное училище) — тып адукацыйнай установы Расейскай імпэрыі. Існавалі ў 1783—1918 гадох.

Пачатковыя народныя вучэльні, створаныя расейскімі ўладамі ў анэксаваным Вялікім Княстве Літоўскім, адзначаліся нізкім узроўнем адукацыі і яе русіфікатарскай скіраванасьцю^[1].

Гісторыя

Статутам 1786 году арганізоўваліся галоўныя і малыя народныя вучэльні, у 1804 годзе іх рэарганізавалі адпаведна ў гімназіі і павятовыя вучэльні.

Адкрыцьцё галоўных вучэльняў у местах колішняга Вялікага Княства Літоўскага адбывалася надзвычай урачыста: так, 15 сакавіка 1789 году ў гонар адкрыцьця галоўнай вучэльні ў Магілёве архіяпіскап Георгі Каніскі правёў урачыстую службу і ўзначаліў хрэсны ход з царквы ў вучэльню. На першым часе ў вучэльнях, адкрытых на этнічнай тэрыторыі беларусаў, працавалі толькі прысланыя з цэнтральных расейскіх губэрняў настаўнікі. Знаўца гісторыі адукацыі А. Бялецкі назваў іх «першымі чыста расейскімі вучэльнямі», якія «мелі цалкам такую ж арганізацыю, якую мелі і вучэльні ўнутранай Расеі»^[2]. На тэрыторыі сучаснай Беларусі галоўныя народныя вучэльні ліквідавалі ў 1809 годзе, малыя — у 1837 годзеў^[3].

У 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў(ru) на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»^[4] (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў народных вучэльнях, дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага імпэрыялізму дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў іх русіфікацыі і асыміляцыі^[5]: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, Міхаіл Каяловіч^[6]) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі», прытым называючы «літвінамі» летувісаў^[7], у другім творы праводзіцца думка, што «нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы-жмудзіны^[a] і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў»^[6], трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «Русскими, а не Поляками мы повинны называтца»^[8], у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах^[5].

У 1864 годзе ўтварыліся пачатковыя народныя вучэльні з статутам прыходзкіх вучэльняў. Існавалі 1-клясныя (3—4 гады навучаньня) і 2-клясныя (5—6 гадоў). Выхаванцамі былі пераважна дзеці сялянаў^[3].

У 1918 годзе савецкія ўлады замянілі народныя вучэльні працоўнымі школамі.

Заўвагі

1. «Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами»