Панама (горад)

Панама (па-гішпанску: Ciudad de Panamá) — сталіца і найбуйнейшы горад Панамы^[2][3]. Насельніцтва гораду складае 410 354 чалавек (2023), пры гэтым у панамскай аглямэрацыі жыве больш за 2 мільёны жыхароў. Горад разьмешчаны ля ціхаакіянскага ўваходу ў Панамскі канал. Горад ёсьць палітычным і адміністрацыйным цэнтрам краіны, а таксама цэнтрам банкаўскай справы і гандлю^[4].

Панама
Дата заснаваньня:	25 жніўня 1519
Краіна:	Панама
Кіраўнік:	Маер Мазрачы[d][1]
Плошча:	275 км²
Вышыня:	20 м н. у. м.
Насельніцтва:	410 354 чал. (2023)
Тэлефонны код:	507
Паштовы індэкс:	0801
Геаграфічныя каардынаты:	8°58′16″ пн. ш. 79°32′5″ з. д.
Панама на мапе Панамы Панама
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://mupa.gob.pa/

Гісторыя

Горад быў заснаваны 15 жніўня 1519 году Пэдра Арыясам дэ Авіляй, таксама вядомым як Пэдрарыяс Давіля. Празь некалькі гадоў па заснаваньні горад стаў адпраўным пунктам для дасьледаваньняў і заваяваньня Пэру і транзытным пунктам для перапраўкі золата і срэбра, якія накіроўваліся назад у Гішпанію празь пярэсмык. У 1520 годзе генуэскія купцы кантралявалі порт і гандаль рэгіёну, галоўным чынам дзеля гандлю рабамі, дзякуючы саступцы, дадзенай гішпанцамі, для якіх Генуэская рэспубліка была галоўным банкаўскім хабам^[5][6]. У 1671 годзе Гэнры Морган з атрадам у 1400 чалавек напаў і разрабаваў горад, які пасьля быў зьнішчаны пажарам. Руіны старога гораду захаваліся дагэтуль і ёсьць папулярнай турыстычнай славутасьцю, вядомай як Панама-Віеха. Горад быў адноўлены ў 1673 годзе на новым месцы, прыкладна за 8 км на паўднёвы захад ад першапачатковага места. Гэтае месца цяпер вядомае як Каска-Віеха.

Напад піратаў Гэнры Моргана на горад.

За год да пачатку Каліфарнійскай залатой ліхаманкі была створаная Панамская чыгуначная кампанія, але чыгунка пачала паўнавартасную эксплюатацыю толькі ў 1855 годзе. Паміж 1848 і 1869 гадамі, калі ў ЗША было завершанае будаўніцтва першай транскантынэнтальнай чыгункі, блізу 375 тысяч чалавек перасеклі пярэсмык з Атлянтычнага ў Ціхі акіян, а ў адваротным кірунку трапілі 225 тысяч чалавек. Гэты рух значна павялічыў дабрабыт гораду ў гэты час. Па абвяшчэньні незалежнасьці ад Калюмбіі 3 лістапада 1903 году францускі інжынэр Філіп Бюно-Варыльля быў прызначаны надзвычайным пасланьнікам і паўнамоцным міністрам. Бюно-Варыльля вёў перамовы па дамове 1903 году, якая прадугледжвала перадачу ЗША адрэзак зямлі шырынёю 10 міляў дзеля канала, аднаразовы плацёж Панаме ў памеры 10 мільёнаў даляраў і штогадовы ануітэт у памеры 250 тысяч даляраў. ЗША таксама пагадзіліся гарантаваць незалежнасьць Панамы. Панамскі канал, завершаны ў 1914 годзе, сымбалізаваў тэхналягічны патэнцыял і эканамічную моц ЗША. Не зважаючы на тое, што кантроль ЗША над каналам у рэшце рэшт стаў раздражняльнікам у амэрыкана-панамскіх дачыненьнях, у той час ён быў абвешчаны буйным дасягненьнем у замежнай палітыцы ЗША^[7].

Відарысы Панамы сярэдзіны XIX стагодзьдзя.

Будаўніцтва Панамскага канала мела вялікую карысьць для інфраструктуры і эканомікі. Асабліва варта адзначыць паляпшэньне ў ахове здароўя і санітарыі, выкліканае амэрыканскай прысутнасьцю ў зоне канала. Ўільям Горгас, галоўны санітарны лекар на будаўніцтве канала, аказаў асабліва вялікі ўплыў. Ён выказаў гіпотэзу, што хваробы распаўсюджваюцца празь вялікую колькасьць камароў, якія жывуць у гэтым раёне, і загадаў правесьці фумігацыю дамоў і ачыстку вады. Гэта прывяло да ліквідацыі выпадкаў захворваньняў на жоўтую ліхаманку да лістапада 1905 году, а таксама да рэзкага зьніжэньня ўзроўню захворваньня на малярыю^[8]. Аднак большасьць рабочых, якія былі прыцягнутыя да будаўніцтва канала, былі прывезеныя з краінаў Карыбскага басэйна, што стварыла беспрэцэдэнтную расавую і сацыяльную напружанасьць у горадзе. За час Другой сусьветнай вайны будаўніцтва вайсковых базаў і прысутнасьць вялікай колькасьці амэрыканскіх вайскоўцаў і грамадзянскага пэрсаналу прывялі да чарговай хвалі беспрэцэдэнтнага падвышэньня дабрабыту мяшчанаў. Уласна самі панамцы мелі абмежаваны дасяг або наагул яго ня мелі да многіх раёнаў у зоне канала, якія мяжуюць з сталічнай агламэрацыяй. Некаторыя з гэтых раёнаў былі ператвораныя на вайсковыя базы, даступнымі толькі для вайскоўцаў ЗША. Узьнікла пэўная напружанасьць паміж народам Панамы і грамадзянамі ЗША, якія базаваліся ў зоне Панамскага канала. Гэта вылілася ў падзеі 9 студзеня 1964 году, вядомыя як Дзень пакутнікаў.

Эканоміка

Бізнэсовы раён Панамы.

Як эканамічны і фінансавы цэнтар краіны, эканоміка гораду грунтуецца на паслугах, вялікую ўвагу надаючы банкаўскай справе, гандлю і турызму^[9]. Эканоміка значна залежыць ад гандлёвай і суднаходнай дзейнасьці, павязаных з функцыянаваньнем Панамскага канала і партовымі збудаваньнямі, разьмешчанымі ў Бальбоа. Статус Панамы як зоны канвэргенцыі капіталу з усяго сьвету дзякуючы каналу дапамог гораду зарэкамендаваць сябе як выдатнае месца для афшорнага банкаўскага абслугоўваньня і падатковага раю. Такім чынам, эканоміка абапіраецца на бухгальтараў і праўнікаў, якія дапамагаюць глябальным карпарацыям^[10]. Горад атрымаў плён ад значнага эканамічнага росту ў апошнія гады, галоўным чынам дзякуючы сталаму пашырэньню Панамскага канала, павелічэньню інвэстыцыяў у нерухомасьць і адносна стабільнаму банкаўскаму сэктару^[11]. У горадзе працуюць каля васьмідзесяці банкаў, прынамсі пятнаццаць зь якіх ёсьць мясцовымі. На Панаму прыпадае блізу 55% ВУП краіны, у першую чаргу праз тое, што большасьць панамскіх прадпрыемстваў зарэгістраваныя ў горадзе або ягонай аглямэрацыі^[12]. Места ўважаецца за прыпыначны пункт для іншых напрамкаў у краіне, а таксама транзытны пункт і турыстычны цэнтар сам па сабе.

Турызм ёсьць адным з найважнейшых відаў эканамічнай дзейнасьці з пункту гледжаньня атрымання прыбытку. Гэты сэктар эканомікі значна павялічыўся з моманту перадачы зоны Панамскага канала ў канцы ХХ стагодзьдзя. Колькасьць гатэльных нумароў павялічылася больш чым у дзесяць разоў, а колькасьць штогадовых наведвальнікаў павялічылася з 457 тысяч чалавек у 1999 годзе да 1,4 мільёнаў наведнікаў у 2011 годзе^[13]. Узровень запаўняльнасьці гатэляў гораду заўсёды быў адносна высокім, дасягнуўшы ў 2008 годзе другога паводле велічыні сярод усіх гарадоў па-за межамі ЗША пасьля аўстралійскага Пэрту і Дубаю^[14]. Аднак з 2009 году ўзровень запаўняльнасьці гатэляў зьнізіўся, верагодна, праз адкрыцьцё мноства новых раскошных гатэляў^[15]. Некалькі міжнародных гатэльных сетак, як то Le Méridien, Radisson і RIU, адкрылі або плянуюць адкрыць новыя гатэлі ў горадзе^[16]. Самым высокім будынкам гораду ёсьць Трамп-Оўшэн-клаб.