Польская акадэмія навук

По́льская акадэ́мія наву́к (па-польску: Polska Akademia Nauk, ПАН) — дзяржаўная акадэмія навук Польшчы, што зьяўляецца з аднаго боку, на ўзор Францускай акадэміі навук, установай, якая аб’ядноўвае польскіх навукоўцаў, а зь іншага — сеткай кіраваных з цэнтру дзяржаўных навуковых інстытутаў, галоўнай задачай якіх зьяўляецца правядзеньне навуковых дасьледаваньняў на высокім узроўні.

Палац Сташыца, месцазнаходжаньне некалькіх інстытутаў I аддзяленьня ПАН, Варшава, вул. Новы Сьвят. Адміністрацыя акадэміі разьмяшчаецца ў палацы культуры і навукі.

Будынак творчай працы ПАН у Сьвінауйсьці

Гісторыя

Заснаваць ПАН было вырашана на I кангрэсе польскай навукі (29.06-2.07.1951). Гэта рашэньне было зьвязана зь ліквідацыяй Польскай акадэміі ведаў (па-польску: Polska Akademia Umiejętności) і Варшаўскага навуковага таварыства (па-польску: Towarzystwo Naukowe Warszawskie)^[1]. Была ўтворана паводле статуту пра Польскую акадэмію навук ад 30 кастрычніка 1951 р., і яе палітычнай задачай быў кантроль вучонага асяродзьдзя^[2]. Спачатку была толькі аб’яднаньнем навукоўцаў, аднак у 1960 р. была ператворана ў цэнтральную ўрадавую арганізацыю, які загадвае навукай у Польшчы і кіруе сеткай інстытутаў. У 1990 годзе ПАН страціла статус урадавай арганізацыі. Функцыі кантролю навукі на ўрадавым узроўні прыняў на сябе Камітэт навуковых дасьледаваньняў.

Прэзыдэнты

• Ян Багдан Дэмбоўскі 1952—1956
• Тадэвуш Катарбінскі 1957—1962
• Януш Грашкоўскі 1962—1971
• Уладзімеж Тшэбятоўскі 1971—1977
• Вітольд Новацкі 1977—1980
• Аляксандр Гейштар 1980—1983
• Ян Караль Кастшэўскі 1984—1990
• Аляксандр Гейштар 1990 — 31 сьнежня 1992
• Лешак Кузьніцкі 1 студзеня 1993 — 31 сьнежня 1998
• Міраслаў Масакоўскі 1 студзеня 1999 — 26 сьнежня 2001
• Ежы Каладзейчак 16 студзеня 2002 — 31 сакавіка 2003 (в. а. прэзыдэнта)
• Анджэй Лягоцкі 1 красавіка 2003 — 31 сьнежня 2006
• Міхал Клябер 1 студзеня 2007 — 19 сакавіка 2015
• Ежы Душынскі з 19 сакавіка 2015

ПАН як сетка інстытутаў

ПАН таксама валодае сеткай некалькіх дзясяткаў НДІ. Фармальна яны падпарадкоўваюцца кіраўнікам тэматычных аддзяленьняў ПАН і фінансуюцца непасрэдна Камітэтам навуковых дасьледаваньняў. Гэтыя НДІ ствараюць каля 2000 месцаў для навукоўцаў, а выдаткі на іх утрыманьне складаюць каля 1/3 выдаткаў дзяржаўнага бюджэту Польшчы на навуковыя дасьледаваньні (0,5% ВВП). У іх ня вучацца студэнты, але затое існуе асьпірантура, закончыўшы якую, асьпірант мае права атрымаць ступень доктара навук і прайсьці працэдуру габілітацыі.

Галоўнай задачай інстытутаў зьяўляецца правядзеньне навуковых дасьледаваньняў на сусьветным узроўні. Дасьледаваньні, праведзеныя ПАН, прыносяць адчувальную фінансавую выгаду.

Замежныя прадстаўніцтвы

ПАН мае філіі ў Брусэлі, Маскве, Парыжы, Рыме і Вене, а таксама Цэнтар навуковых дасьледаваньняў у Бэрліне.