Смаргонскі кальвінскі збор

Смарго́нскі кальві́нскі збор — помнік архітэктуры XVI стагодзьдзя ў Смаргоні. Знаходзіцца ў цэнтры места, на гістарычнай Менскай вуліцы^[a]. З 1621 году дзеяў як касьцёл. У другой палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Маскоўскага патрыярхату, што сапсавала мастацкае аблічча помніка. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Смаргонскі кальвінскі збор
Смаргонскі кальвінскі збор, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Смаргонь
Каардынаты	54°28′51.1″ пн. ш. 26°24′12.8″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	рэнэсанс
Дата заснаваньня	XVI ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Смаргонскі кальвінскі збор на мапе Беларусі Смаргонскі кальвінскі збор
Смаргонскі кальвінскі збор на Вікісховішчы

У будынку збору дзее касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1503 або 1505 годзе староста слонімскі Юры Зяновіч збудаваў у Смаргоні драўляны касьцёл Сьвятых Міхала і Аляксея. Сын Ю. Зяновіча Юры пачаў будаваць на месцы касьцёла мураваны кальвінскі збор, скончаны ў 1552 (1553?) годзе^[1]. Міхал Багуслаў Зяновіч пакінуў кальвінізм і перайшоў у каталіцтва. Ягоная сястра Соф'я па сьмерці брата ў 1621 годзе перадала будынак каталікам, якія перарабілі збор пад касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе помнік моцна пацярпеў, пазьней яго аднавілі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Смаргонь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць. У 1858 годзе помнік рэстаўравалі. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1866 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы).

У Першую сусьветную вайну будынак збору моцна пацярпеў.

Найноўшы час

У 1921 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі перадалі будынак збору каталікам. У 1923—1925 гадох яго аднавілі.

У 1947 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У яго будынку разьмяшчаўся склад, крама. У 1970 годзе помнік рэстаўравалі (архітэктары В. Сахно, П. Седляроў, С. Друшчыц), па чым у ім разьмясьцілася выстаўная заля.

У 1990 годзе будынак збору перадалі каталікам.

Архітэктура

Выдатны помнік архітэктуры рэнэсансу ў Вялікім Княстве Літоўскім. Гэта цэнтрычная 8-гранная базыліка, якая мае крыху выцягнутыя падоўжанай восьсю прапорцыі. Да галоўнага фасаду далучаецца 2-ярусная вежа-званіца, васьмярык на чацьвярыку, завершаная шатровым дахам. У ніжнім ярусе вежы месьціцца ўваход у збор. У месцы злучэньня званіцы і асноўнага аб’ёму ўзвышаецца цыліндрычная вежачка зь вітымі ўсходамі ўсярэдзіне. Надзвычай магутныя сьцены збору праразаюцца выцягнутымі вокнамі з паўцыліндрычным завяршэньнем. Над сьценамі узвышаецца высокі рэнэсансавы атык.

Усярэдзіне будынак перакрываецца мураваным купалам, накрытым звонку шатровым дахам і прыхаваным высокім атыкам. Купал аздабляюць фрэскі. Пад асноўным аб’ёмам месьціцца крыпта.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  Па маскоўскай перабудове, каля 1900 г.
• 
  1912 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  Па руйнаваньні ў Першую сусьветную вайну, 1917 г.

• 
  1917 г.
• 
  1918 г.
• 
  Па адбудове, 1930 г.
• 
  1930 г.

• 
  1930 г.
• 
  А. Высоцкі, 1930 г.
• 
  Я. Булгак, 1930 г.
• 
  да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Брама
• 
  Інтэр'ер
• 
  Алтар

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Балыша, 1