Спрыяльны выпадак

Спрыя́льны вы́падак або Падзе́я^[1] (па-турэцку: Vaka-i Hayriye) — гвалтоўнае расфармаваньне старажытнага янычарскага корпусу султанам Махмудам II, якое адбылося 15 чэрвеня 1826 году^[2]. Большасьць з 135-тысячнага корпусу янычараў паўсталі супраць Махмуда II, і пасьля таго, як паўстаньне было здушанае, ягоныя правадыры былі забітыя, а многія чальцы іхных сем’яў сасланыя і пасаджаныя ў турмы. Корпус янычараў быў распушчаны і заменены больш сучасным войскам.

Янычар-мушкетэр.

Гісторыя

Янычары ўпершыню былі створаныя асманскімі султанамі. Першапачаткова корпус складаўся з хрысьціянскіх дзяцей, адлучаных ад дому ў малым узросьце, якія былі навернутыя ў іслам і атрымалі строгую вайсковую адукацыю. На працягу XV і XVI стагодзьдзяў яны былі адной з самых падрыхтаваных і найбольш эфэктыўных вайсковых частак Эўропы. Янычары былі вядомыя дзякуючы сваёй дысцыпліне, маральнаму стану і прафэсіяналізму. Яны рэгулярна атрымлівалі плату і чакалі, зьяўляючыся падрыхтаванымі да любой вайсковай апэрацыі^[3].

Аднак да пачатку XVI стагодзьдзя янычарскі корпус перастаў функцыянаваць як элітарная вайсковая сіла і пераўтварыўся ў прывілеяваную спадчынную клясу, якая была вызваленая ад спагнаньня падаткаў^[4]. Іхная колькасьць нашмат вырасла з 20 тысячаў у 1575 годзе да 135 тысячаў у 1826 годзе^[5]. Корпус набыў палітычную моц, маючы права вета на рашэньні ўраду, а таксама быў здольны зрынуць любога султана, які спрабаваў паменшыць іхную магутнасьць. З ростам уплыву корпусу ў яго пачалі ўваходзіць і этнічныя туркі, а першапачатковы мэтад гвалтоўнага залучэньня хлопчыкаў з хрысьціянскіх сем’яў быў адменены.

Калі Махмуд II пачаў фармаваць новае войска і наймаць эўрапейскіх артылерыстаў, янычары паўсталі, бо бачылі ў гэтым спробу падрыву іхных пазыцыяў. Махмуд прадбачыў гэта і заклікаў народ супрацьстаяць корпусу. Паводле зьвестак турэцкіх гісторыкаў, супраць янычараў падняліся вялікія паводле колькасьці сілы, бо доўгі час мясцовыя жыхары ненавідзелі янычараў^[6].

У выніку супрацьстаяньня больш за 4 тысячы янычараў былі забітыя ў цяжкіх баях на вуліцах Канстантынопалю, сталіцы Асманскай імпэрыі і цэнтры янычарскага корпусу. Выжылыя альбо ўцяклі, альбо трапілі ў турмы, султан канфіскаваў усе іхныя ўладаньні. Да канца 1826 году захопленыя янычары, якія складалі рэшту часткі былой сілы, былі забітыя ў тэсалёніцкім форце. Лідэры і правадыры янычараў былі забітыя. Ордэн суфіяў брацтва Бэкташы, асноўная інстыцыя янычараў, была забароненая. Ацалелыя янычары заняліся рамяством і гандлем.