Хаджы I Гірэй

Хаджы-Гірэй (крым. I Hacı Geray, ۱خاجى كراى‎; Melek Hacı Geray, ملک خاجى كراى‎; каля 1397, Ліда — 1466) — першы хан крымскі, заснавальнік незалежнай Крымскай дзяржавы і дынастыі Гірэяў.

Хаджы I Гірэй
па-крымскататарску: I Hacı Geray па-крымскататарску: ١ حاجى كراى
1-шы Хан Крыма
1441 — 1466
Наступнік	Нур-Даўлет
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1397 Ліда, ВКЛ
Памёр	1466(1466) Крым
Дзеці	Дэўлет'яр, Нур-Даўлет, Айдар, Уз-Тэмур, Мэнглі-Гірэй, Кутлук-Заман (Мелік-Эмін), Кільдыш і Ямгурчы.
Бацька	Гыяс-эд-Дзін

Жыцьцяпіс

Паводле адных дасьледчыкаў, нарадзіўся ў Лідзе, дзе яго сям’я часова жыла ў эміграцыі з-за міжусобіц у Крыме.

Каля 1428 г. выступіў як удзельнік барацьбы за ўладу ў Крыме. Сярод продкаў Хаджы-Гірэя (ардынскіх намесьнікаў Крымскага ўлуса) ужо даўно выяўляліся тэндэнцыі да адасабленьня Крыму ад Залатой Арды. Хаджы-Гірэй канчаткова рэалізаваў гэтыя імкненьні, утварыўшы ў Крыме сувэрэнную крымска-татарскую дзяржаву — Крымскае ханства. У барацьбе за незалежнасьць Крыму ад Арды Хаджы-Гірэй меў падтрымку выбітных крымскіх родаў і Вялікага Княства Літоўскага.

Спачатку перамогі чаргаваліся з паразамі: Хаджы-Гірэй атрымліваў уладу ў 1428, 1433, 1443 г., але з-за супраціву канкурэнтаў губляў яе. У 1449 годзе ён нарэшце трывала зацьвердзіўся на стальцы і кіраваў да канца свайго жыцьця (1466) з кароткім перапынкам у 1456 г. У зьнешняй палітыцы нязьменна трымаўся саюза з польска-літоўскай дзяржавай, разам зь якою супрацьстаяў Залатой Ардзе.

Адной з найважнейшых ініцыятыў Хаджы-Гірэя быў перанос дзяржаўнага цэнтру Крыму з Кырыма ў Кырк-Ер (цяпер Чуфут-Кале). Увёў новую дзяржаўную сымболіку: трохзубую тамгу («taraq tamğa»).

Памёр у 1466 г. Пахаваны ў паселішчы Салачык каля Кырк-Ера.

Дзеці

• Айдар
• Нур-Даўлет
• Мэнглі I Гірэй

Літаратура

• Гайворонский О (А. Е.). Созвездие Гераев. Краткие биографии крымских ханов. — Симферополь: «Доля», 2003. — 108 с.