Гірэі

Гірэі, Гэраі — татарская дынастыя, якая панавала ў Крымскім ханстве з сярэдзіны XV ст. да 1783 году.

Гірэі
Эмблема Гірэяў "Тамга"
Тытул	хан
Краіна паходжаньня	Крымскае ханства
Першы з роду	Хаджы I Гірэй

Першы хан Хаджы I Гірэй захапіў уладу пры падтрымцы вялікага князя літоўскага Казімера IV і татарскіх крымскіх князёў з роду Шырын у 1443 годзе. Паводле польскіх крыніц, Хаджы-Гірэй нарадзіўся ў ВКЛ, у г. Трокі. Яго дзейнасьць была накіравана на ўмацаваньне ўлады дынастыі ў Крыме і на абарону сваіх уладаньняў ад іншых прэтэндэнтаў на трон. Ён меў сяброўскія адносіны з Казімерам IV, даволі мірныя адносіны з Маскоўскай княствам, імкнуўся забясьпечыць сваю незалежнасьць ад Асманскай імпэрыі.

Пасьля сьмерці Хаджы-Гірэя ў выніку працяглай барацьбы ханам стаў яго малодшы сын Мэнглі I Гірэй. 3 1475 году Крымскае ханства трапіла ў васальную залежнасьць ад Асманскай імпэрыі, асманскія султаны прызначалі ханаў выключна з нашчадкаў Гірэяў.

Спачатку адносіны Гірэяў з паўночнымі суседзямі былі прыязныя, але пасьля таго, як Казімер IV склаў саюз з ханам Залатой (Вялікай) Арды Ахмэтам (саюз фактычна не быў накіраваны супраць Крыма), адносіны сапсаваліся і Мэнглі І Гірэй склаў вайскова-палітычны саюз з Маскоўскім княствам. Асобныя татарскія орды не падпарадкоўваліся Гірэям.

3 цягам часу Гірэі зразумелі памылку арыентацыі на Маскоўскае княства, асабліва пасьля таго, калі яна заваявала Казанскае, Астраханскае і Сыбірскае ханствы.

У 1657 годзе крымскія татары разьбілі вугорскія войскі прэтэндэнта на польскі трон сяміградзкага князя Дзьёрдзь II Ракацы.

У час казацка-сялянскай вайны 1648—1651 гг. крымскі хан Іслям III Гірэй спачатку падтрымліваў Б. Хмяльніцкага (1648—1649 гг.) і быў пасрэднікам пры падпісаньніі Збораўскага міру 1649 году, пасьля адышоў ад яго і ў 1653 годзе уступіў у саюз з Рэччу Паспалітай.

Апошні крымскі хан з дынастыі Гірэяў Шахін Гірэй пад прымусам расейскага ўраду ў лютым 1783 году адмовіўся ад трону, а Крымскае ханства было далучана да Расейскай імпэрыі.