Эфэкт Данінга-Кругера

Эфэ́кт Да́нінга — Кр́угера (таксама крыва́я Данінга-Кругера) — мэтакагнітыўнае скажэньне, якое заключаецца ў тым, што людзі, якія маюць нізкі ўзровень кваліфікацыі, робяць памылковыя высновы, прымаюць няўдалыя рашэньні і пры гэтым няздольныя ўсьвядоміць свае памылкі з прычыны нізкага ўзроўню сваёй кваліфікацыі^[1].

Крывая Данінга — Кругера (графік мае ілюстратыўны характар)

Гэта спрычыняе ўзьнікненьне ў гэтых людзей завышаных уяўленьняў пра ўласныя здольнасьці, у той час як сапраўды высокакваліфікаваныя людзі, наадварот, схільныя заніжаць ацэнку сваіх здольнасьцяў і пакутваць на недастатковую ўпэўненасьць у сваіх сілах, лічачы іншых больш кампэтэнтнымі. Пры гэтым адмыслоўцы таксама схільныя меркаваць, што людзі навокал ацэньваюць іх здольнасьці так сама нізка, як і яны самыя.

Таксама людзі з высокім узроўнем кваліфікацыі памылкова лічаць, што задачы, якія для іх лёгкія, таксама лёгкія і для іншых людзей^[2].

Гіпотэза й экспэрымэнтальная праверка

Гіпотэза пра існаваньне падобнага фэномэну была высунутая ў 1999 годзе Джастынам Кругерам ды Дэвідам Данінгам. Яны спасылаліся на выказваньні:

• Чарлза Дарвіна — «Невуцтва часьцей параджае ўпэўненасьць, чым веды»^[3] і
• Бэртрана Расэла — «Адна з непрыемных уласьцівасьцяў нашага часу ў тым, што тыя, хто адчувае ўпэўненасьць, глупыя, а тыя, хто валодае хоць якімсьці ўяўленьнем і разуменьнем, поўныя сумневаў і нерашучасьці».

Для праверкі высунутай гіпотэзы Кругер і Данінг правялі сэрыю экспэрымэнтаў з удзелам студэнтаў — слухачоў курсаў псыхалёгіі ў Карнэлскім унівэрсытэце. Пры гэтым яны сыходзілі з вынікаў дасьледваньняў сваіх папярэднікаў, якія прадэманстравалі, што некампэтэнтнасьць выцякае зь няведаньня асноваў той або іншай дзейнасьці, ці тое разуменьне прачытанага, кіраваньне аўтамабілем, гульня ў шахматы, гульня ў тэніс і да т. п.

Яны высунулі гіпотэзу, што для людзей зь нізкай кваліфікацыяй у любым выглядзе дзейнасьці характэрнае наступнае:

1. Яны схільныя пераацэньваць уласныя ўменьні;
2. Яны няздольныя адэкватна ацэньваць сапраўды высокі ўзровень уменьняў у іншых;
3. Яны няздольныя ўсьвядоміць усю глыбіню сваёй некампэтэнтнасьці;
4. Пасьля навучаньня яны набываюць здольнасьць усьвядоміць узровень сваёй папярэдняй некампэтэнтнасьці, нават калі іх ісьцінная кампэтэнтнасьць пасьля навучаньня практычна не зьмяняецца.

Вынікі экспэрымэнтаў, якія пацьвердзілі высунутую гіпотэзу, былі апублікаваныя ў часопісе Journal of Personality and Social Psychology у сьнежні 1999 году.

За гэтае дасьледваньне аўтарам артыкулу была прысуджаная Шнобэлеўская прэмія па псыхалёгіі за 2000 год^[4].

Гістарычныя перадумовы

Хаця сам прынцып быў сфармуляваны ў 1999 годзе, аўтары адзначаюць падобныя назіраньні ў філёзафаў ды вучоных:

• Лао-Цзы («Хто ведае, не гаворыць, хто гаворыць, ня ведае»),
• Канфуцыя («Ісьцінныя веды — у тым, каб ведаць межы свайго невуцтва»),
• Сакрата («Я ведаю, што нічога ня ведаю»),

а таксама ў выказваньнях Бэртрана Расэла ды Чарлза Дарвіна.

У Бібліі ёсьць выказваньне апостала Паўла: «А калі хто думае, што ён нешта ведае, той яшчэ нічога не разумее, як трэба разумець» (1 Карынцянам, 8:2).

Глядзіце таксама

• Гонар