Ялабуга

Яла́буга (па-татарску: Алабуга, Alabuğa, па-расейску: Елабуга) — горад у Расеі, у Рэспубліцы Татарстан. Адміністрацыйны цэнтар Ялабускага раёну. Уваходзіць у Наберажначалнінскую аглямэрацыю. Насельніцтва 73 913 чалавек (2019 год).

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ялабуга (неадназначнасьць).

Ялабуга
рас. Елабуга, па-татарску: Алабуга, Alabuğa'
Герб Ялабугі
Дата заснаваньня:	не пазьней за 1007
Горад з:	1780
Былая назва:	сяло Трохсьвяцкае
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Татарстан
Плошча:	41,1 км²
Вышыня:	70 м н. у. м.
Насельніцтва (2019)
колькасьць:	73 913 чал.[1]
шчыльнасьць:	1798,37 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+7 85557
Паштовы індэкс:	423600
Нумарны знак:	16, 116
Геаграфічныя каардынаты:	55°46′0″ пн. ш. 52°2′0″ у. д.
Ялабуга на мапе Расеі Ялабуга
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://xn--80aacgcdh2cyaav6b.xn--p1ai/

Разьмешчаны на рацэ Каме. Зьяўляецца адным з найстаражытных паселішчаў Татарстану, адзначыўшым сваё тысячагодзьдзе ў 2007 годзе.

Гісторыя

Сымбаль гораду — вежа Ялабускага гарадзішча

Навуковая Рада Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Рэспублікі Татарстану вызначыла, што Ялабуга ўзьнікла на мяжы X—XI стагодзьдзяў і сфармавалася як паселішча гарадзкога тыпу каля 1005—1010 гадоў. У XII ст. быў пабудаваны белакаменны мячэт (Ак-Мячэт) з васьмю вежамі й паўвежамі, падобны да саборных мячэтаў у Біляры й Боўгары і маючы аналягі ў мячэтах-фартэцыях у Сусе (Туніс) і Багдадзе (Ірак).

У пачатку XVII стагодзьдзя захапіўшыя гэтыя землі маскоўцы заснавалі на месцы старажытнай Алабугі сяло Трохсьвяцкае. У 1780 годзе імпэратрыца Кацярына II надала Ялабузе статус павятога гораду Вяцкай губэрні, насельніцтва якога на той час складала каля 1 000 чалавек. Росквіт гораду прыйшоўся на другую палову XIX ст., дзякуючы дынастыі купцоў-прамыслоўцаў Ушковых, якія ўжо ў 1850 годзе пабудавалі ў Ялабузе першы хімічны завод.

У пачатку XX ст. насельніцтва гораду складала 10 000 чалавек. 16 лістапада 1917 году ў горадзе была абвешчана Савецкая ўлада. 2 траўня 1919 году горад занялі белагвардзейцы (армія Калчака), але ўжо 25 траўня, пад націскам Чырвонай Арміі, пакінулі горад.

У 1921—1928 гг. Ялабуга — цэнтар Ялабускага кантону, а з 1930 г. — Ялабускага раёну Татарскай АССР. Падчас Другой Сусьветнай вайны (1941—1944 гг.) у горадзе знаходзіўся ва эвакуацыі філіял Ленінградзкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Таксама тут жыла і 31 жніўня 1941 году скончыла жыцьцё самагубствам паэтка Марына Цьвятаева.

Па вайне ля Ялабугі знайшлі радовішча нафты. У 1985 годзе ў горадзе быў заснаваны Камскі трактара-тэхнічны завод, які ў 1988 г. быў канвэрсыйна перапрафіляваны ў Ялабускі завод легкавых аўтамабіляў, на пляцоўцы якога ў 2005 г. была заснаваная асобая эканамічная зона «Алабуга». 24-26 жніўня 2007 году было адзначана тысячагодзьдзе Ялабугі.

Славутасьці

вул. Спаская. У цэнтры — Спаскі сабор

• Спаскі сабор
• Ялабускі Казанска-Багародзіцкі манастыр
• Мячэт
• вуліца Набярэжная — галоўны «фасад» Ялабугі
• Ялабускае гарадзішча з рэштамі цытадэлі X ст.
• Дом-музэй мастака Івана Шышкіна
• Музэй-сядзіба Надзеі Дуравай — удзельніцы вайны 1812 году, пісьменьніцы
• Музэй паэткі Марыны Цьвятаевай

Асобы

• Надзея Дурава — удзельніца вайны 1812 году, пісьменьніца
• Марына Цьвятаева — паэтка
• Іван Шышкін — мастак

Гарады-сябры

• Сафранбалу, Турэччына
• Алексін, Расея
• Бярозаўскі, Расея
• Сарапул, Расея
• Вайльгайм-ін-Обэрбаерн, Нямеччына

Вонкавыя спасылкі

• Афіцыйны сайт
• Турыстычны сайт