Фаналёгія ўкраінскай мовы
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Фаналёгія ўкра́інскай мовы — навука аб фанэмах ва ўкраінскай мове й іх адносінах між сабою.
Украінская мова мае найбольшую сярод славянскіх моваў колькасьць фанэм — 48 [1]:
- 6 галосных: [ɑ] — а, [ɛ] — э, [i] — і, [u] — у, [ɔ] — о, [ɪ] — ы;
- 32 асноўныя зычныя: [m] — м, [n] — н, [nʲ] — нь, [b] — б, [d] — д, [d͡z] — дз, [d͡zʲ] — дзь, [d͡ʒ] — дж, [dʲ] — дь, [ɡ] — ґ, [p] — п, [t] — т, [t͡s] — ц, [t͡sʲ] — ць, [t͡ʃ] — ч, [tʲ] — ть, [k] — к, [w] — в, [j] — й, [ɦ] — г, [z] — з, [zʲ] — зь, [ʒ] — ж, [f] — ф, [s] — с, [sʲ] — сь, [ʃ] — ш, [x] — х, [l] — л, [lʲ] — ль, [rʲ] — рь, [r] — р, 10 падвоеных зычных: [ɲː] — мяккая нн, [ɟː] — мяккая дд, [cː] — мяккая тт, [ʎː] — мяккая лл, [t͡sʲː] — мяккая цц, [zʲː] — мяккая зз, [sʲː] — мяккая сс, [t͡ʃʲː] — мяккая чч, [ʒʲː] — мяккая жж, [ʃʲː] — мяккая шш.
Remove ads
Галосных гукаў ва ўкраінскай мове шэсьць ([ɑ] — a, [ɛ] — e, [i] — i, [u] — y, [ɔ] — o, [ɪ] — и), акрамя таго ёсьць напаўгалосны [j] — й (паводле іншай клясыфікацыі гэта шчылінны санорны сярэдняязыкавы цьвёрдападнёбны мяккі зычны).
Украінскія галосныя — поўнага ўтварэньня. Яны вымаўляюцца дакладна і выразна як у націскной пазыцыі, так і ў ненаціскной, але ў ненаціскных пазыцыях вымаўляюцца прыкладна ўдвая карацей, і, як вынік, больш выразна, што найбольш прыкметна для галосных зь вельмі падобнымі артыкуляцыйнымі парамэтрамі. Аднак ва ўкраінскай мове няма кароткіх рэдукаваных галосных, ненаціскныя галосныя, гэтак жа як і націскныя зьяўляецца гукамі поўнага ўтварэньня.
Спалучэньне й з галоснай перадаюць адной літарай (я, є, ї, ю). Нямае звыклай для беларускага альфабэту літары ё, на пісьме перадаецца спалучэньнем «йо», а таксама (толькі ў асобных дыялектах) спалучэньнем «йи».
Remove ads
Большасьць зычных мае 3 разнавіднасьці: цьвёрды, мяккі (палаталізаваны) і доўгі, напрыклад: л, лй, лл або н, нй, нн. На пісьме разнавіднасьць зычнага звычайна абазначаюць наступным галосным. У асобных выпадках ужываюць асаблівы знак мяккасьці — ь і цьвёрдасьці — апостраф. Для пазначэньня даўгаты зычны пішуць двойчы запар.
Гукі d͡z (дз) і гук d͡ʒ (дж), як і ў беларускай мове, ня маюць адмысловых літараў для пазначэньня: кожны зь іх пазначаюць дзьвюма літарамі.
Ва ўкраінскай ёсьць доўгія зычныя гукі, якія зьяўляюцца рэалізатарамі дзьвюх аднолькавых зычных фанэм.
| /nʲ/ | знання (веды/[аў]) | [znɑˈɲːɑ] | [знан':а́] |
| /dʲ/ | суддя (судзьдзя) | [suˈɟːɑ] | [суд':а́] |
| /tʲ/ | життя (жыцьцё/[ця]) | [ʒɪ̞ˈcːɑ] | [жиет':а́] |
| /lʲ/ | зілля (зельле/[ля]) | [ˈzʲiʎːɑ] | [з'і́л':а] |
| /t͡sʲ/ | міццю (моцай) | [ˈmʲit͡sʲːu] | [м'і́ц':у] |
| /zʲ/ | мотуззя (вяроўка/[кі]) | [moˈtuzʲːɑ] | [моуту́з':а] |
| /sʲ/ | колосся (калосьсе/[ся] | [kɔˈlɔsʲːɑ] | [коло́с':а] |
| /t͡ʃ/ | обличчя (твар/[ру]) | [ɔˈblɪt͡ʃʲːɑ] | [обли́ч’:а] |
| /ʒ/ | збіжжя (збожжа) | [ˈzbʲiʒʲːɑ] | [зб'і́ж’:а] |
| /ʃ/ | затишшя (зацішша) | [zɑˈtɪʃʲːɑ] | [зати́ш’:а] |
У некаторых паўднёва-ўсходніх гаворках /rʲ/ таксама асыміляваў наступны /j/ утвараючы мяккі доўгі [rʲː], напрыклад пірря (пёры) [ˈpirʲːɐ] [п'і́р':а], літаратурна пір'я [ˈpirjɐ] [п'і́рйа].
Remove ads
Глядзіце таксама
Вонкавыя спасылкі
Крыніцы
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads