Анталогія

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Анталогія (значэнні).

Анталогія (новалац. ontologia ад стар.-грэч.: ὄν) — вучэнне аб існым^[1] вучэнне аб быцці як такім; раздзел філасофіі, які вывучае фундаментальныя прынцыпы быцця, яго найбольш агульныя сутнасці і катэгорыі^[2], яго прынцыпы, структуры і заканамернасці^[3].

Анталогія як тэорыя

Рудольф Гакленіус, аўтар тэрміна «анталогія»

Тэрмін «анталогія» быў прапанаваны Рудольфам Гакленіусам у 1613 годзе ў яго «Філасофскім слоўніку» (Lexicon philosophicum, quo tanquam clave philisophiae fores aperiunter. Francofurti), і крыху пазней Ёганам Клаўбергам^[en] у 1656 годзе ў рабоце Metaphysika de ente, quae rectus Ontosophia, прапанаваўшы яго (у варыянце «антасофія») у якасці эквівалента паняццю «метафізіка». У практычным ужыванні тэрмін быў замацаваны Хрысціянам фон Вольфам, які відавочна падзяліў семантыку тэрмінаў «анталогія» і «метафізіка».

Асноўнае пытанне анталогіі: што існуе?

Асноўныя паняцці анталогіі: быццё, структура, уласцівасці, формы быцця (матэрыяльнае, ідэальнае, экзістэнцыяльнае), прастора, час, рух.

Анталогія, такім чынам, уяўляе сабой спробу найбольш агульнага апісання ўніверсуму існуючага, які не абмяжоўваўся б дадзенымі асобных навук і, магчыма, не зводзіўся б да іх.

Іншае разуменне анталогіі дае амерыканскі філосаф Уілард Квайн^[en]: у яго тэрмінах анталогія — гэта змест некаторай тэорыі, г. зн. аб’екты, якія пастулююцца дадзенай тэорыяй у якасці існых.

Пытанні анталогіі — гэта найбольш старая тэма еўрапейскай філасофіі, узыходзячая да дасакратыкаў і асабліва Парменіда. Важнейшы ўклад у распрацоўку анталагічнай праблематыкі ўнеслі Платон і Арыстоцель. У сярэднявечнай філасофіі цэнтральнае месца займала анталагічная праблема існавання абстрактных аб’ектаў (універсалы).

У філасофіі XX стагоддзя спецыяльнай анталагічнай праблематыкай займаліся такія філосафы, як Мікалай Гартман^[ru] («новая анталогія»), Марцін Хайдэгер («фундаментальная анталогія») і іншыя. Асаблівую цікавасць у сучаснай філасофіі выклікаюць дэанталагічнага характару праблемы свядомасці.

Карл Попер сфармуляваў канцэпцыю трох светаў: (1) свету фізічных аб’ектаў і станаў, (2) свету псіхічных і ментальных станаў свядомасці і (3) свету аб’ектыўнага зместу мыслення (сюды ўваходзяць утрыманне навуковых гіпотэз, літаратурныя творы і іншыя аб’екты, якія не залежаць ад суб’ектыўнага ўспрымання)^[4].

Прадмет анталогіі

Схема філасофіі па С. Л. Франку.

• Асноўным прадметам анталогіі з’яўляецца існае; быццё, якое вызначаецца як паўната і адзінства ўсіх відаў рэальнасці: аб’ектыўнай, фізічнай, суб’ектыўнай, сацыяльнай і віртуальнай.
• Рэальнасць з пазіцыі ідэалізму традыцыйна дзеліцца на матэрыю (матэрыяльны свет) і дух (духоўны свет, у тым ліку паняцці душы і Бога). З пазіцыі матэрыялізму падзяляецца на косную, жывую і сацыяльную матэрыю.
• Быццё, як тое, што можна думаць, супрацьпастаўляецца неймаверныя нішто (а таксама яшчэ-не-быцця магчымасці ў філасофіі арыстацелізму). У XX стагоддзі ў экзістэнцыялізм быццё інтэрпрэтуецца праз быццё чалавека, паколькі ён валодае здольнасцю думаць і пытацца пра быццё. Аднак у класічнай метафізіцы пад быццём разумеецца Бог. Чалавек, як быццё, валодае свабодай і воляй.

Анталогія ў дакладных навуках

У інфармацыйных тэхналогіях і камп’ютарных навуках пад філасофіяй быцця маецца на ўвазе экспліцытна, г. зн. спецыфікацыя канцэптуалізацыі, дзе ў якасці канцэптуалізацыі выступае апісанне мноства аб’ектаў і сувязей паміж імі: англ.: Ontology is the theory of objects and their ties^[5]. Фармальна анталогія складаецца з паняццяў тэрмінаў, арганізаваных у таксаноміі, іх апісанняў і правіл вываду.

Тыпы анталогіі

• Мета-анталогіі — апісваюць найбольш агульныя паняцці, якія не залежаць ад прадметных абласцей.
• Анталогія прадметнай вобласці — фармальнае апісанне прадметнай вобласці, звычайна ўжываецца для таго, каб удакладніць паняцці, вызначаныя ў мета-анталогіі (калі выкарыстоўваецца), і/або вызначыць агульную тэрміналагічную базу прадметнай вобласці.
• Анталогія канкрэтнай задачы — анталогія, якая вызначае агульную тэрміналагічную базу задачы, праблемы.
• Сеткавыя анталогіі часта выкарыстоўваюць для апісання канчатковых вынікаў дзеянняў, якія выконваюцца аб’ектамі прадметнай вобласці або задачы.

Гл. таксама

• Метафізіка
• Эпістэмалогія
• Навуковая карціна свету

Зноскі

1. В. Соловьёв. Онтология Архівавана 6 чэрвеня 2014. // В. Соловьёв. Толковый словарь по философии.
2. А. Л. Доброхотов. ОНТОЛОГИЯ Архівавана 6 чэрвеня 2014. // Новая философская энциклопедия, 2003.
3. Онтология // Современный словарь иностранных слов: Ок. 20000 слов.. — 4-е изд., стер.. — М.: Русский язык, 2001. — С. 424. — 742 с. — Доп. тираж 10 000 экз. — ISBN 5-200-02989-9.
4. Поппер К. Логика и рост научного знания — 1983 — с. 439—440.
5. The Place of Ontology in Modern Philosophy. An Overview