Жыццё

Жыццё́ — асаблівая форма існавання матэрыі, якая характарызуецца сукупнасцю працэсаў самападтрымання і самаўзнаўлення^[1]. Паводле сучасных навуковых і філасофскіх уяўленняў, жыццё не мае простага і агульнапрынятага азначэння, таму яно часцей за ўсё апісваецца праз набор характэрных уласцівасцей і працэсаў^[1][2][3]. Да ключавых прыкмет жывога адносяць упарадкаваную структуру, здольнасць да размнажэння, рост і развіццё, перапрацоўку энергіі або метабалізм, рэгуляцыю ўнутранага асяроддзя або гамеастаз, рэакцыю на раздражняльнікі з навакольнага асяроддзя і эвалюцыйную адаптацыю^[2]. Вывучэннем жыцця займаецца біялогія^[2].

Жыццё на Зямлі.

Усе вядомыя формы жыцця маюць клетачную будову, дзе клетка з’яўляецца найменшай адзінкай, здольнай да самастойнай жыццядзейнасці. Арганізмы могуць складацца з адной клеткі (аднаклетачныя) або мноства (мнагаклетачныя)^[1][4]. У аснове жывой матэрыі ляжаць чатыры хімічныя элементы: вуглярод, вадарод, кісларод і азот, якія складаюць каля 96 % яе масы^[5]. Цэнтральную ролю адыгрывае вуглярод, здольнасць якога ўтвараць разнастайныя малекулы забяспечвае біялагічную разнастайнасць^[6]. Спадчынная інфармацыя, неабходная для развіцця і функцыянавання арганізма, кадзіруецца ў малекулах ДНК і перадаецца праз гены^[7]. Асноўнымі функцыянальнымі кампанентамі клетак з’яўляюцца бялкі, на долю якіх можа прыпадаць больш за 50 % іх сухой масы^[8].

Згодна з навуковымі данымі, жыццё на Зямлі існуе не менш за 3,5-3,7 мільярда гадоў, пра што сведчаць выкапнёвыя рэшткі мікраарганізмаў^[1][9]. Усе вядомыя сёння віды, уключаючы чалавека, з’яўляюцца вынікам эвалюцыйнага працэсу, які пачаўся ад агульных продкаў^[10]. На сучасным этапе біёлагамі апісана каля 1,8 мільёна відаў, хаця агульная колькасць відаў на планеце можа складаць ад 10 да 100 мільёнаў і больш^[11]. Уся разнастайнасць жывога свету падзяляецца на тры дамены: бактэрыі, археі і эўкарыёты (куды ўваходзяць царствы жывёл, раслін і грыбоў, а таксама пратысты)^[11]. Пры гэтым, паводле ацэнак, больш за 99,9 % відаў, якія калі-небудзь існавалі на Зямлі, ужо вымерлі^[1]. Усе зямныя віды існуюць у межах адносна тонкай абалонкі, вядомай як біясфера. Існаванне жыцця па-за межамі Зямлі не даведзена^[1].

Акрамя навуковага, існуюць філасофскія і рэлігійныя падыходы да асэнсавання жыцця. У філасофіі адным з ключавых з’яўляецца пытанне пра сэнс жыцця, якое можа датычыцца яго сутнасці, мэты або каштоўнасці^[12]. Многія рэлігійныя вучэнні разглядаюць жыццё як вынік стваральнага акту Бога або багоў і, такім чынам, указваюць на духоўную і фізічную сувязь паміж жыццём чалавека і космасам^[13]. Паняцце жыцця таксама спараджае маральныя і прававыя дыскусіі. Гэтыя дыскусіі часта засяроджваюцца на пытаннях пачатку індывідуальнага жыцця (у кантэксце кантрацэпцыі і абортаў) і яго заканчэння (у сувязі з развіццём медыцынскіх тэхналогій). Пры гэтым сама па сабе біялогія не дае адназначнага адказу наконт дакладнага моманту пачатку жыцця чалавека як асобы, што пакідае прастору для разнастайных інтэрпрэтацый^[3].

Гл. таксама

• Прыкметы жыцця
• Гамеастаз
• Жыццё чалавека
• Размнажэнне
• Развіццё

• Біялагічная эвалюцыя
• Паходжанне жыцця
• Пазаземнае жыццё