Аперацыя «Падтрымка дэмакратыі»

Аперацыя «Падтрымка дэмакратыі» (англ.: Operation Uphold Democracy) — уварванне на Гаіці ЗША, падтрыманых Польшчай з Аргенцінай, што санкцыявана Рэзалюцыяй 940 Савета Бяспекі ААН ад 31 ліпеня 1994. Мэтай гэтага было вяртання да ўлады прэзідэнта Жана Бертрана Арыстыда, зрынутага ваеннай хунтай у 1991 годзе.

Аперацыя «Падтрымка дэмакратыі»
Дата	19 верасня 1994 — 31 сакавіка 1995
Месца	Гаіці
Вынік	разгром хунты, вяртанне Жана-Бертрана Арыстыда
Праціўнікі
Гаіці  ЗША  Польшча  Аргенціна
Камандуючыя
Рауль Седра Джордж Фішэр Славамір Пецяліцкі
Сілы бакоў
7 000 байцоў 14 амерыканскіх, 1 000 польскіх і 1 аргенцінскіх вайскоўцаў
Страты
100—200 забітых 1 забіты
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Перадгісторыя

30 верасня 1991 года ў краіне адбыўся ваенны путч, выкліканы канфліктам паміж уладай з найбольш багатымі пластамі грамадства і армейскім камандаваннем. Нядаўна абраны прэзідэнт Арыстыд быў вымушаны пакінуць краіну. Месяцам пазней у дачыненні да Гаіці былі ўведзеныя эканамічныя санкцыі ААН^[1].

У выніку на Гаіці паўстаў востры палітычны крызіс, у краіне разгарнулася барацьба за ўладу. Лінуў значны паток бежанцаў, пераважная большасць якіх апынулася ў ЗША. Іх агульная колькасць за менш чым год перавышала 40 тысяч чалавек. Амерыканскае кіраўніцтва спрабавала вырашыць праблему бежанцаў шляхам іх высылкі на радзіму^[2].

Першапачаткова, з-за нядаўняга правалу інтэрвенцыі ў Самалі, ЗША прадпрымалі дыпламатычныя сродкі для вырашэння праблемы з хунтай. Аднак амерыканцам не атрымалася дабіцца ўрэгулявання гаіцянскага пытання мірным шляхам. У кастрычніку 1993 года ВМС ЗША ўсталявалі марскую блакаду Гаіці. Акрамя таго, на ваеннай базе Гуантанама было сфармавана падраздзяленне для ўварвання на Гаіці «ў выпадку ўзнікнення пагрозы для амерыканскіх грамадзян»^[3].

10 кастрычніка амерыканскі дэсантны карабель USS Harlan County (LST-1196), на борце якога знаходзілася звыш 200 салдат, здзейсніў уварванне ў тэрытарыяльныя воды Гаіці, спыніўшыся на адлегласці 1 марской мілі ад узбярэжжа марскога порта Порт-о-Прэнс. У горадзе адбылася ўзброеная дэманстрацыя, салдаты, паліцэйскія і апалчэнцы пачалі будаўніцтва барыкад, і тады 12 кастрычніка карабель зняўся з якара^[4].

Падрыхтоўка

Інфармацыйная

Як і перад уварваннем у Панаму, ваенна-палітычнае кіраўніцтва ЗША разгарнула шырокую інфармацыйную кампанію. Асноўную ролю ў фарміраванні міжнароднай грамадскай думкі згулялі перадачы міжнароднай службы навін кампаніі CNN. Дзякуючы спадарожнікавай сувязі яе перадачы трансляваліся на 95 краін свету, а манапольнае права на распаўсюд інфармацыі дазваляла ажыццяўляць эфектыўнае інфармацыйна-прапагандысцкае ўздзеянне. Рэпартажы з Гаіці апавядалі пра негатыўныя наступствы прыходу да ўлады вайскоўцаў і парушэнні правоў чалавека. Пры гэтым відэашэраг суправаджалі каментары не толькі журналістаў, але і вядомых грамадскіх і палітычных дзеячаў, радавых прыхільнікаў прэзідэнта Арыстыда, гаіцянскіх бежанцаў. Дзякуючы гэтаму, ЗША дабіліся падтрымкі сваіх дзеянняў сусветнай грамадскасцю і ўласнага насельніцтва^[5].

Інфармацыйная падрыхтоўка праходзіла і на Гаіці. Прадухіленне магчымых варожых дзеянняў гаіцян у адносінах да амерыканскіх вайскоўцам таксама стала мэтай кампаніі. Асноўнымі формамі былі распаўсюджанне ўлётак і радыёвяшчанне.

Ваенная

План уварванне меркаваў, што звяржэннем хунты зоймецца амерыканскі кантынент, падтрыманы польскімі і аргенцінскімі вайскоўцамі. Пасля гэтага ў краіну будуць уведзены 2000 міратворцаў з іншых дзяржаў Карыбскага басейна, Лацінскай Амерыкі і Еўропы.

Да аперацыі прыцягнулі і польскае спецпадраздзяленне «Гром». Тады пра яго ў свеце і нават Польшчы ніхто нічога не ведаў з-за яго засакрэчанасці. Вайскоўцаў навучалі амерыканскія інструктары з атрада спецназа «Дэльта», якія прапанавалі ўладам праверыць байцоў у рэальнай баявой аперацыі.

У польскім выданні «Onet» і ўспамінах удзельнікаў падзей гаворыцца, што ўдзел падраздзялення ў аперацыі суправаджаўся вялікай колькасцю абсурдных рэчаў, у тым ліку развітальным парадзе, на якім ваенныя селі ў самалёт, але пасля сыходу журналістаў, выйшлі з яго, так як сапраўдны вылет быў прызначаны праз суткі^[6].

Уварванне і міратворчая місія

19 верасня 1994 года больш за 60 ваенна-транспартных самалётаў узляцелі з базы Форт-Брэг і ўзялі курс на Гаіці. Але праз некалькі хвілін быў дадзены адбой, паветраная армада павярнула назад. Генерал Сэдрах распарадзіўся разабраць барыкады і не перашкаджаць высадцы амерыканскага марскога дэсанту, закліканага ажыццявіць змену рэжыму. У той жа дзень 3000 марскіх пяхотнікаў высадзіліся на Гаіці.

Найбольшыя праблемы патэнцыйна маглі стварыць ўльтраправыя баевікі парамілітарнай групоўкі Frappe, якія пагражалі зладзіць амерыканцам «другое Самалі». Аднак яны, як і войскі хунты, не адважыліся на супраціў. Лідар Frappe Эмануэль Канстан заявіў, што «не бачыць альтэрнатывы вяртанні Арыстыда». Амерыканскія ваенныя, якія падтрымліваліся жыхарамі Порт-о-Прэнса, бесперашкодна занялі штаб-кватэру Frappe. Пасля выяўлення там прылад катаванняў і фатаграфій сцэн гвалту амерыканцам прыйшлося ратаваць баевікоў ад лінчавання^[7].

За выключэннем некаторых перастрэлак з байцамі Р. Сэдра, аперацыя прайшла мірна. Нават аргенціна-польскі кантынент у большасці выпадкаў не прыцягваўся. Так, байцам «Грома» пры прыбыцці ў Гаіці загадалі апрануцца ў грамадзянскае пад выглядам турыстаў^[6]. Як мяркуецца, у такім выглядзе польскі спецназ ахоўваў прадстаўнікоў ААН^[8].

Пазней былі ўведзеныя міратворчыя сілы. Афіцыйна аб заканчэнні аперацыі было абвешчана 31 сакавіка 1995 года.

1 снежня 1997 года міратворчы кантынгент ААН перадаў функцыі па падтрыманню парадку нацыянальнай паліцыі і пакінуў краіну. У гэты момант колькасць паліцыі складала 6000 чалавек, але падрыхтоўка асабістага складу з’яўлялася недастатковай^[9]. Пры гэтым ваенны кантынгент ЗША застаўся на востраве пасля завяршэння місіі ААН^[10].

Наступныя падзеі

Арыстыд быў прэзідэнтам яшчэ пару гадоў. У 2000 г. яго пераабралі. У лютым 2004 г. супраць Арыстыда пачынаецца паўстанне. На гэты раз ЗША не падтрымалі прэзідэнта, што прывяло да паразы ўрадавых сіл. Тады міратворчы кантынгент аднавіў сваю работу.